پرورش ماهی کپور ماهیان در استخرهای خاکی
دانشکده ها : خانواده کپورماهیان (Cyprinidae) یکی از مهمترین خانواده‌های ماهی‌های آب شیرین است. این خانواده بزرگترین خانواده ماهیها بوده و شامل ۲۲۰ جنس و ۲۴۲۰ گونه است. تقریباً تمام اعضای آن متعلق به آب شیرین بوده
و یا در صورت زندگی در آب لب‌شور، برای تولیدمثل نیازمند ورود به آب شیرین هستند.
مهمترین ماهی‌های پرورشی گرم‌آبی مثل کپور معمولی، کپور علفخوار یا آمور، کپور سرگنده و کپور نقره‌ای یا فیتوفاگ متعلق به این خانواده هستند.
با حدود ۱۱۰ گونه بزرگترین گروه ماهی‌های آب شیرین ایران است و تقریباً در همه حوضه‌های ایران یافت می‌شوند.ماهی کپور از کپور ماهی‌های معروف ایران می‌توان انواع سس‌ماهی از جمله سس‌ماهی‌کور، سیاه‌ماهی، ماهی سفید، کلمه و سیاه‌کولی را نام برد.
• معرفی انواع کپور ماهیان
۱- کپور علفخوار (آمور) (ctenopharingodon idella)
پرورش ماهی کپور ماهی بدنی کشیده و دراز دارد که از فلسهای درشت پوشیده شده است. رنگ بدن در پشت خاکستری و در پهلوها زرد مایل به سبز است. تغذیه این گونه از گیاهان عالی صورت می گیرد؛ البته در سنین نوزادی تا طول سه سانتی متری از زی شناوران تغذیه می کند.
۲- کپورنقره ای ( Hypophtalmichthys molitrix)
بدن این ماهی کشیده و از دو طرف فشرده و از فلسهای ریز نقره ای رنگی پوشیده شده است. همچنین منطقه شکمی تا مخرج تیز است (وجه تمایز از کپورسرگنده). تغذیه این گونه نیز از زی شناوران گیاهی صورت می گیرد.
۳- کپور سرگنده (Aristichthys nobilis)
بدن این ماهی کشیده در پهلو ها کمی فشرده است. دهانش کمی قابل ارتجاع است. یک باله پشتی نسبتا طویل دارد و بدنش پوشیده از فلسهای مدور نسبتا درشت است، پوزه اش دو جفت سبیلک دارد. رنگ بدن در دو طرف زرد طلائی و درپشت تیره است. هر یک از فلسها در انتها یک خال سیاه رنگ دارد.
۴- کپورمعمولی (Cyprinus carpio)
بدن این ماهی کشیده در پهلوها کمی فشرده است. دهانش کمی قابل ارتجاع است. یک باله پشتی نسبتا طویل دارد و بدنش پوشیده از فلسهای مدور نسبتا درشت است، پوزه اش دو جفت سبیلک دارد. رنگ بدن در دو طرف زردطلائی و درپشت تیره است. هر یک از فلسها در انتها یک خال سیاه رنگ دارد.
مطلب پیشنهادی تولید ماهیان تزئینی
نیازهای زیستی کپور ماهیان
۱- آب
پرورش ماهی کپور مهمترین نیاز زیستی کپور ماهیان آب است که از منابع مختلفی نظیر چاه، چشمه، رودخانه و قنات تامین می شود.
آب مورد استفاده برای پرورش در طول دوره باید از کیفیت مناسبی برخوردار باشد. ضمن این که به ازای هر هکتار سه تا پنج لیتر در ثانیه آب لازم است.
۲- اکسیژن محلول
آب ورودی استخر باید از میزان اکسیژن مناسبی بر خوردار باشد. بهترین مقدار اکسیژن محلول در آب پنج تا شش میلی گرم در لیتر است و مقدار آن نباید از دو میلی گرم در لیتر کمتر شود.
۳- درجه حرارت
دمای مناسب آب برای پرورش کپور ماهی ۱۸ تا۲۵ درجه سانتی گراد است و نباید حداکثر از ۳۰درجه سانتی گراد تجاوز کند. بدیهی است هر چه درجه حرارت آب استخر در طول دوره پرورش به دمای ۲۵ درجه سانتی گراد نزدیکتر باشد، طول دوره کوتاه تر خواهد بود وماهی ها زودتر به وزن مورد نظر خواهند رسید.
۴- اسیدیته( PH)
اسیدیته آب در دامنه هفت تا هشت برای کپور ماهیان مطلوب است.
۵- سختی
بهتر است میزان سختی آب برای پرورش ماهی در حدود ۱۰۰تا۳۰۰۰ میلی گرم در لیتر بر حسب کربنات کلسیم باشد.
۶- خاک
زمین مورد استفاده برای استخرهای پرورش کپور ماهی خاکی است و باید از بافت مناسبی به این منظور برخوردار باشد. این مهم در فصل آینده مورد بحث قرار خواهد گرفت.
• یافتن بهترین مکان برای پرورش ماهی کپور
با توجه به این که سرمایه اصلی احداث کارگاه ماهیان گرم آبی، مکان مورد نظر است، بنابراین باید برای انتخاب محل احداث کارگاه دقت زیادی به کار برد تا در آینده مشکلی متوجه سرمایه گذار نشود. برای این منظور مکان مورد نظر از ابعاد مختلفی مورد برسی قرار می گیرد که به شرح آن می پردازیم.
۱-پستی و بلندی
محل مورد نظر باید از وضعیت توپوگرافی مناسبی برخوردار باشد تا از هزینه های خاکبرداری و تسطیح تا حد امکان کاسته شود، ضمن این که به گونه ای قرار گرفته باشد که آب بر روی آنها سوار باشد و پر و خالی کردن استخرها به راحتی از طریق بردزل صورت گیرد. شکل هندسی زمین مورد نظر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است تا طراحی استخرها، کانال ها و تاسیسات در آنها به راحتی صورت پذیرد.
۲- بافت خاک
بافت خاک محل پرورش ماهی کپور مورد نظر باید به گونه ای باشد که قدرت نگهداری آب را در حد مناسبی داشته باشد، چرا که در غیر این صورت آب استخرها مدام کاهش پیدا می کند و احتیاج به آب ورودی زیادی خواهد داشت. البته زمینهایی را که قدرت نگهدارندگی آب در آنها کمی پایین است، می توان با اضافه کردن مقداری خاک رس اصلاح کرد. خاک مناست برای این منظور باید دارای حداقل ۲۵ درصد خاک رس باشد.
مطلب پیشنهادی پرورش ماهی قزل آلا
۳- اقلیم منطقه
آب و هوا به عنوان یکی از عوامل اساسی در زمینه پرورش ماهیان گرم آبی است و این ذسته از ماهیان به آب و هوای معتدل تا گرم عادت دارند، بنابراین منطقه مورد نظر باید درجه حرارتی درحدود ۱۷تا۲۵درجه سانتی گراد داشته باشد.
هر چند این دسته از ماهیان (بخصوص کپور معمولی) از مقاومت بالایی در کاهش یا افزایش دما برخوردارند، اما باید به این نکته توجه کرد که سوددهی در امر پرورش زمانی حاصل می شود که ماهیها از بالاترین سرعت رشد برخوردار باشند که این کار مستلزم وجود شرایط اقلیمی مناسب است.
(رشد در محدوده دمایی بالاتراز ۲۵درجه و پایین تراز۱۸ درجه نیز صورت می گیرد که کند است و شرایط اپتیمم برای پرورش نیست). همچنین باید توجه کرد که در منطقه مورد نظر تعداد روزهای آفتابی بالا باشد چرا که نور خورشید یکی از عوامل مهم در حاصلخیزی استخرهاست.
۴- منبع آبی
از دیگر عاملهای اساسی در انتخاب محل مورد نظر است. منبع آبی می تواند رودخانه، چشمه، چاه و قنات و…باشد. در این زمینه باید توجه کرد که منبع آبی مورد نظر دائمی و نوساناتش چندان زیاد نباشد. معمولا ظرفیت کارگاه رابراساس پایین ترین مقدار آب ورودی به کارگاه طراحی می کنند، همچنین باید توجه کرد که منبع آبی مورد نظر فاصله زیادی از محل احداث کارگاه نداشته باشد.
۵- امکانات و ارتباطات
مکان مورد نظر باید از امکاناتی نظیر آب بهداشتی، برق و تلفن برخوردار باشد، همچنین به راههای ارتباطی اصلی دسترسی داشته باشد تا بتوان به راحتی برای خرید بچه ماهی، غذا و در طول دوره پرورشی تردد کرد.
دوری از منابع آلوده کننده نظیر کارخانجات صنعتی و شیمیایی، دامپروری های بزرگ، باغها و زمین های کشاورزی که امکان آلودگی دارند نیز از عوامل مهم در مکان یابی است.
احداث استخرهای پرورشی ماهیان گرم آبی
پس از اینکه مکان مورد نظر جهت احداث کارگاه فراهم شد، باید به انجام سه کار اساسی در این زمینه پرداخت:
الف) مشخص ساختن نوع سیستم پرورشی از لحاظ تراکم (متراکم، نیمه متراکم، فوق تراکم)
ب) مشخص کردن ظرفیت کارگاه براساس مقدار آب ورودی و نوع سیستم پرورشی.
ج) طراحی و برنامه ریزی کارگاه پرورشی و تاسیسات جنبی آن با توجه به موارد یاد شده و سرمایه.
از انجا که انتخاب هر یک از سیستمهای پرورشی و مقدار ظرفیت کارگاه به شکل و نوع استخرهای پرورشی بستگی چندانی ندارند، لذا چگونگی طراحی و ساخت یکی از این استخرها را توضیح میدهیم. استخرهای پرورشی ماهیان گرم آبی معمولا مستطیلی شکل هستند و مساحتی برابر نیم تا پنج هکتار را دربر می گیرند، اما مناسب ترین اندازه برای ساخت این نوع استخر ها، استخرهای یک هکتاری است.
کنترل این گونه از استخر ها راحت تر است و عملیات غذا دهی، کود دهی، سم پاشی، صید، نمونه برداری، کنترل رشد ماهیها در آن ساده تر صورت می گیرد. عمق این استخرها در شرایط گرم و معتدل ۱/۵ تا ۲ متر در نظر گرفته می شود ودارای شیب طولی ۱:۲۰۰ هستند، ضمن اینکه یک شیب عرضی از دیوار تا وسط استخر نیز دارند.
دیواره ی استخرها مقطعی ذوذنقه ای شکل دارد و ازآن جا که فشار آب را تحمل میکند، ساخت آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
روش کار
همان طور که میدانیم پرورش ماهیان گرم آبی همانند عملیات کشاورزی نیاز به بستر حاصلخیزی دارد. برای ساخت دیواره های استخر، ابتدا محل ساخت دیواره های استخر را به عمق یک متر گودبرداری می کنند، سپس کانال به وجود آمده را توسط سنگ و چوب پر مکنند تا دیوارها از پی محکمی برخوردار شوند. سپس روی کانال خاک می ریزند و آن را می کوبند.
این عملیات باید با حوصله صورت گیرد. برای این کار ابتدا به میزان ۲۰ سانتی متر خاک ریزی می شود و بعد از آب پاشی روی خاک دیوار، آن را میکوبند. خاک مورد نیاز برای ساخت دیواره نیز از کف استخر تامین میشود. این عمل آن قدر تکرار می شود تا ساخت دیواره ی استخر با شیب ۱/۵ :۱ به اتمام برسد.
مطلب پیشنهادی تولید پودر و روغن ماهی
مرحله ی بعدی
در ساخت استخر که بسیار حائز اهمیت است، طراحی و ساخت ورودی و خروجی استخر است. برای ساخت دریچه ورودی آب معمولا از یک لوله ی فلزی یا بتونی با قطر مناسب در بالای دیواره ی استخر استفاده می شود که این لوله یک شیر فلکه دارد. در زیر محل ورود آب از لوله به استخر نیز یک جعبه ثابت با کف توری قرار دارد
که از ورود ماهیان هرز ،جانوران مضر مو جود در آب، آشغال و اجسام درشت جلو گیری می کند.
دریچه ی خروجی استخر (مانک) از جنس بتن (بتن مسلح یا همراه آجر) است که کف و سه دیواره دارد و برای محکم شدن و استقرارش در دیواره ی استخر زوایدی در پهلو هایش دارد.
دیواره های عمودی مانک که دیواره ی استخر را قطع می کنند، سه ردیف شیار دارند. این شیارها روبه روی یکدیگر واقع اند و هر یک کاربردی مخصوص به خود را دارند.
شیار اول رو به استخر است و شامل یک صفحه توری با قاب فلزی یا چوبی است که از خروج ماهیان موجود در استخر جلوگیری می کند، با چند تخته چوبی به اندازه دوشیار.
در شیار دوم وسوم شاندورهای چوبی قرار دارند که معمولا فضای بین آنها توسط پهن پر شده است و از نفوذ آب به خارج از استخر جلو گیری می کند. اگر بخواهیم آب از کف استخر تخلیه شود، توری را در پایین شیار اول قرار می دهیم
و تخته ها را روی آن می گزاریم و اگر بخواهیم آب از سطح تخلیه شود ،قاب توری را برروی تخته های شیار اول قرار می دهیم، بطوری که اگر سطح آب استخر بالا بیاید از این شاندور ها سرریز می شود و در طرف دیگر آنها میریزد (جلوی دیواره سوم مانک که موازی با دیواره استخر است)
دیواره سوم
مانک لولهای در بخش پایینی خود دارد که آب سرریز شده از این محل را به خارج از استخر هدایت می کند. نکته قابل توجه این که ساخت این سازه باید با دقت کافی و مصالح مناسب صورت گیرد تا از استحکام لازم برخوردار باشد.
از آنجا که همواره بین منبع آبی مورد نظر و استخرهای پرورشی فاصله ای وجود دارد و آب مورد نظر باید به طریقی از منبع آبی به استخرها انتقال یابد، به این منظور کانالهای انتقال آب احداث میشود.
این کانالها معمولا از جنس بتن هستند و مقطعی ذوذنقه ای دارند. ساخت این کانالها از هدر رفتن آب و آلوگی آن جلوگیری می کند و به منظور آبرسانی و زهکشی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
استخرهای احداثی مورد استفاده برای کپور ماهیان چینی خود شامل دو دسته اند:
الف) استخرهای بچه ماهی که معمولا ابعادی بین۱۰۰ تا۲۰۰۰ متر مربع دارند که برای پرورش نوزادها وبچه ماهیان یک ماهه تا انگشت قد مورد استفاده قرار می گیرند.
ب) استخرهای پرورشی که عمده ترین استخرها هستند وبرای پرورش ماهیان انگشت قد تا بازاری مورد استفاده قرار می گیرند وابعاد مطلوب آنها یک هکتار است.
کپور آماده سازی استخرهای پرورش قبل از ماهی دار کردن
به طور کلی استخرهای پرورشی برای بار اول یا چندم مورد استفاده قرار می گیرند که آماده سازی استخرهای چند بار مصرف شامل مراحل بیشتری است که شرح آن در پی می آید.
برای آماده سازی این دسته از استخرها ابتدا آنها را خشک می کنیم، سپس گیاهان موجود در آنها راخشک می کنیم و می سوزانیم.
پس از آن برای ضدعفونی کردن استخر به ازای هر هکتار ۷۵۰ کیلوگرم آهک پودر شده روی سطح خاک بستر و دیواره ها می پاشیم. پس از این مرحله خاک را تا عمق ۱۵ سانتی متری شخم می زنیم، سپس عملیات دیسک زنی صورت می گیرد. کلیه کانالها و دریچه های ورودی و خروجی استخرها را هم کنترل و در صورت نقص آنها را تعمیر می کنیم.
از این مرحله به بعد، برای هر دو گروه استخرها باید مواردی را که در پی می آید به مورد اجرا گذاشت: عملیات آبگیری استخرها ۱۵تا ۲۰ روز قبل از ماهی دار کردن آنها صورت می گیرد. نحوه کار به این صورت است
که قبل از آبگیری ۱۲۵۰ کیلوگرم کود گاوی، ۲۰کیلو گرم کود فسفاته و ۸۰کیلوگرم کود ازته به ازای هر هکتار در سطح استخر پاشیده می شود، سپس استخرها را تا نیمه از آب پر می کنیم. بعد از یک هفته ۲۵۰۰ کیلوگرم کود گاوی، ۲۰کیلو گرم کود فسفاته و ۸۰ کیلوگرم کود ازته به آب اضافه و استخرها را کاملا آبگیری می کنیم.
بعد از گذشت زمان یاد شده می توان نسبت به ماهی دار کردن استخرها اقدام کرد.
علت این که ۱۵ تا ۲۰ روز بعد از آبگیری استخرها به آن ماهی اضافه می شود این است که آب و بستر استخرها در این مدت فرصت پیدا می کنند تا از زی شناوران (گیاهی و جانوری) و موجودات کفزی غنی شود و این موجودات مورد تغذیه بچه ماهیان قرار گیرند تا با گرسنگی مواجه نشوند.
حمل ونقل بچه ماهیها به استخرهای پرورشی
بی شک انتقال بچه ماهی سالم به استخرهای پرورش یکی از عوامل مهم در طی کردن هر دوره پرورشی موفق است،لذا برای خرید وانتقال بچه ماهیان مورد نیاز باید دقت لازم را مبذول کرد.برای انتقال کپور ماهیان چینی معمولا از دو روش استفاده می شود:
الف) استفاده از مخازن حمل بچه ماهی
این مخازن از جنس آلومنیوم یا فایبرگلاس است و پوشش عایقی برای کاهش تبادل حرارتی با هوای بیرون دارد. در صورت کافی بودن اکسیژن مورد نیاز می توان ۵۰ تا ۱۰۰ هزار عدد بچه ماهی را توسط این مخازن حمل کرد. جهت تامین اکسیژن مورد نیاز بچه ماهیها می توان از کپسول اکسیژن یا کمپرسورهای کوچک هوا استفاده کرد.
به این منظور لوله ای به مخزن وارد می کنند که به سنگ هوا یا لوله های سوراخ دار منتهی می شود و از سر دیگر لوله اکسیژن یا هوا وارد مخزن آب میشود و به صورت حبابهای ریز در آب منتشر می شود. (هرکپسول اکسیژن می تواند به مدت ۲۴ ساعت اکسیژن مورد نیاز یک مخزن دو متر مکعبی را تامین کند.)
برای این که اکسیژن یاهوای وارد شده به مخزن آبی در تمام نقاط مخزن انتشار یابد، لازم است که آب مدام در چرخش باشد، به این منظور از پمپهای کوچک الکتریکی استفاده می شود.
برای جلوگیری و کاهش مرگ و میر بچه ماهیها، ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از حمل بچه ماهیها از دادن غذا به آنها خودداری می شود.
ضمن این که برای کاهش استرس در حین عملیات حمل و نقل می توان از تری کائین متان سولفات و نمک طعام استفاده کرد. پس از انتقال بچه ماهیها به محل استخرپرورش ماهی کپور ، ابتدا نسبت به همدما ساختن آب مخزن و استخرها اقدام می شود بعد بچه ماهیها در آب رها می شوند.
ب) استفاده از کیسه های نایلونی
روش دیگر حمل و انتقال بچه ماهیها ، استفاده از کیسه های نایلونی یک یا چند جداره است که روش ساده ای است .در این شیوه ابتدا کیسه های نایلونی چند جداره را تا یک چهارم حجمشان با آب پر می کنیم سپس به ازای هر لیتر آب ۲۰۰ تا ۵۰۰ عدد بچه ماهی به آن اضافه می کنیم پس از آن سه چهارم بقیه حجم کیسه نایلونی را از اکسیژن پر می کنیم بعد کیسه نایلونی را با نخ محکم می بندیم
سپس کیسه های نایلونی را بصورت ایستاده یا خوابیده توسط وسیله نقلیه به محل استخرها حمل می کنیم.
نکته مهم این است که قبل از رها سازی بچه ماهیها باید مانند روش قبلی آب کیسه نایلونی و استخرها همدما شود. در این روش نیز ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از انتقال بچه ماهیها از غذا دهی خودداری شود.
درصد و ترکیب گونه های پرورش کپور ماهی های چینی
گونه های مختلف کپور ماهیان از طبقات مختلف آب استخر تغذیه و زندگی میکنند می کنند، همین مساله سبب استفاده از کلیه طبقات آبی می شود.
کپور علفخوار در بخش سطحی آب زندگی میکنند و از گیاهان عالی تغذیه می کند. فضولات این آبزی نیز به مصرف سایر ماهیان (مستقیم یا غیر مستقیم) می رسد.
کپورسرگنده و نقره ای نیز در بخش میانی آب زندگی میکنندو به ترتیب از زی شناوران جانوری و گیاهی تغذیه می کنند.
کپور معمولی نیز در طبقه پایینی استخرها زندگی میکنند و از موجودات بستر و باقیمانده های غذایی و مواد آلی پوسیده تغذیه می کند.
•• از آنجا که ممکن است گونه اصلی پرورشی در شرایط مختلف تغیر کند، لذا درصد ترکیب گونه های مختلف کپور ماهیان بر اساس گونه اصلی پرورش تعین می شود که شرح آن در پی می آید:
الف- گونه اصلی کپور نقره ای:
کپور نقره ای (۵۰تا ۴۵درصد)، کپور معمولی (۲۵درصد)، آمور (۲۰ درصد)، کپور سرگنده (۱۰تا۵ درصد)
ب- گونه اصلی کپور معمولی:
کپور معمولی (۵۰ درصد)، کپور نقره ای (۳۰ درصد)، کپور سرگنده (۵ درصد)، آمور (۱۵ درصد)
ج- گونه اصلی آمور(کپور علفخوار):
آمور (۴۰ درصد)، کپور معمولی (۲۰ درصد)، کپور نقره ای (۳۵ درصد)، کپور سرگنده (۵ درصد)
جدا از این تقسیم بندیها با توجه به شرایط موجود در ایران، درصد گونه های مختلف کپور ماهیان به این صورت پیشنهاد می شود:
کپور نقره ای (۶۰-۵۰ درصد) ،کپورمعمولی (۲۵-۲۰ درصد)، آمور(۱۵-۱۰ درصد)، کپور سر گنده (۱۰-۵ درصد)
تعداد بچه ماهیان مورد استفاده برای هر هکتار استخر با توجه به شرایط موجود در استخر متفاوت است، به طوری که اگر استخرها جوان باشند ۵۰۰۰ عدد بچه ماهی و اگر چند بار استفاده شده باشند
۳۵۰۰ عدد بچه ماهی مورد نیاز است. حال اگر در استخرهای پرورشی از سیستم هوادهی استفاده می شود می توان تعداد بچه ماهیان را به شش تا هفت هزار نیز افزایش داد.
البته در نظر گرفتن ۱۵درصد تلفات برای کل جمعیت ماهیها در هر یک از شرایط یاد شده الزامی است. این جمعیت در محاسبات کوددهی، غذا دهی و مصرف دارو و غیره مورد توجه قرار نمی گیرد.
نکته: بهترین وزن برای بچه ماهیان پرورشی بین ۲۰ تا۵۰ گرم است تا بتوان طی یک دوره پرورشی، ماهیها را با وزن مناسب عرضه کرد.
تغذیه پرورش ماهی کپور
آماده سازی استخرهای پرورشی، قبل از رها سازی بچه ماهیان ضروری است. معمولا در روزهای اول رهاسازی بچه ماهیها نیازی به کود دهی و غذادهی نیست، چرا که بچه ماهیها از غذای طبیعی موجود در استخرها که قبل تامین شده است، استفاده می کنند. در این خصوص کپور نقره ای از زی شناوران گیاهی، کپور سر گنده از زی شناوران جانوری، آمور از گیاهان عالی موجود در استخر و کپور معمولی از موجودات بستر استخرها تغذیه میکند.
اضافه کردن غذای دستی در مراحل بعدی تنها برای کپور معمولی انجام می گیرد، بنابراین در تهیه و مصرف غذای دستی تنها جمعیت کپور معمولی مد نظر قرار می گیرد.
• تغذیه انواع پرورش گونه های کپور ماهی های چینی
الف- تغذیه کپور نقره ای و سر گنده
برای فراهم آوردن شرایط تغذیه ای مناسب جهت این دسته از ماهیان تنها روش مناسب کوددهی و حاصلخیز کردن آب استخرها از لحاظ وجود زی شناوران گیاهی و جانوری است. کوددهی ابتدا سبب رشد زی شناوران گیاهی و متعاقب آن موجب رشد و ازدیاد زی شناوران جانوری می شود. زی شناوران گیاهی مورد استفاده کپور نقره ای و زی شناوران جانوری مورد استفاده کپور سر گنده قرار می گیرد.
ب- تغذیه کپور علفخوار (آمور)
این گونه از ماهیان پرورشی گیاهخوار اند و از گیاهان عالی مستقر در کناره سطح استخرها تغذیه می کند. از آنجا که در شرایط مصنوعی امکان رشد این گیاهان به طور گسترده وجود ندارد یا بسیار محدود است، لذا غذای این دسته از ماهیها از بیرون از استخر تهیه می شود و به مصرف تغذیه ای آنها می رسد.
معمولا منبع گیاهی مورد تغذیه شبدر و یونجه یا علوفه های خشک یا تر است که از بین آنها بهترین غذا شبدر و یونجه است.
تغذیه فعال این ماهی
از وزن پنج گرم به بالاست و تا قبل از این وزن از زی شناوران موجود در استخرها تغذیه می کند. نکته قابل توجه اینکه دمای ۲۰درجه سانتی گراد بهترین شرایط تغذیه ای برای ماهی آمور است و بهتر است دروزنهای پایین از گیاهان تازه و ترد جهت تغذیه استفاده شود.
برای جلوگیری از پراکنده شدن علوفه در سطح آب استخرها از چارچوبهای چوبی استفاده می شود. این قابها روی آب شناورند و علوفه را در خود نگهداری می کنند.
میزان علوفه اضافه شده به استخر باتوجه به وزن ماهیان موجود در استخر محاسبه می شود.
این مقدار باید به میزانی باشد که ظرف پنج تا هشت ساعت در قاب چوبی چیزی نمانده وهمه به مصرف ماهی رسیده باشد، باتوجه به این نکته که غذای گیاهی از ضریب تبدیل بالایی برخوردار است و در محاسبه غذادهی حتما مورد توجه قرار می گیرد.
ج- تغذیه کپور معمولی
کپور معمولی از موجودات حاضر در بستر استخرها نظیر کرم، حلزون، لارو حشرات و توده های گیاهی و جانوری استفاده می کند و همان طور که قبلا نیز گفته شد، تنها گونه موجود در استخر می باشد که برای تغذیه آن از غذای دستی کنسانتره (پلت) استفاده می شود.
این نوع غذاها شامل موادی چون: آرد گندم ، آرد جو ، کنجاله سویا ، سبوس گندم ، کنجاله آفتابگردان ، کنجاله پنبه دانه ، حبوبات ، ارزن ، سورگم ، آرد ماهی ، آرد غلات ، آرد علوفه ، پودر کربنات کلسیم و مکملهای معدنی و ویتامینی است که به نسبتهای مختلف با هم ترکیب شده اند.
نکته قابل توجه در تغذیه انواع کپور ماهیان چینی این است که در غذا دهی ماهیان باید مقدار و دفعات غذادهی مد نظر قرار گیرد، بطوری که در سنین پایین که اندازه ماهیها کوچکتر است، غذا دهی بیشتر و مقدار غذا نیز نسبت به وزن ماهیها بیشتر است که این نسبت با رشد ماهیها تغیر می کند. بهتر است برای تغذیه ماهیها مکان ثابتی را در نظر گرفت چرا که کپور ماهیان به مکان غذادهی عادت پیدا می کنند.
اصول کود دهی در استخرهای پرورشی
کوددهی به استخر های پرورشی به منظور حاصلخیزی آب هر ۱۰ تا۱۴ روز یک بار صورت می گیرد و تشخیص آن به این نحو است که دست را تا آرنج درون آب فرو می برند، اگر انگشت ها دیده شد کوددهی انجام می گیرد. از آنجا که کودهای متفاوتی به این منظور مورد استفاده قرارمی گیرد، ابتدا به معرفی آنها می پردازیم:
الف- کودهای آلی
این دسته از کودها شامل کودهای حیوانی نظیر کود گاو، کود گوسفند، کود مرغ، کود اسب و… است که مصرف آنها ساده و قیمتشان ارزان است و در عین حال مفیدند. از انجا که کود قابل دسترسی معمولا کود گاو است، چگونگی مصرف آن تشریح می شود، البته مصرف سایر کودها نیز شبیه آن است.
برای جلو گیری از آلودگی و کاستن لجن بستر استخر بهتر است شیرابه کود مورد استفاده قرار گیرد، به این منظور دو راه پیشنهاد می شود:
روش اول:
ابتدا مقدار کود موردنیاز را هر دفعه داخل مخازن شیر داری می ریزند و به آن آب اضافه می کنند. بعد از این که کلیه مواد محلول کود به آب منتقل شد، شیرابه حاصل را توسط ظروفی به سطح آب استخر می پاشند. (معمولا به ازای هر هکتار استخر یک تن کود گاوی درنظر می گیرند)
روش دوم:
مقدار کود مورد نیاز برای هر استخر را داخل گونی های کنفی می ریزند سپس در گونیها را محکم می بندند و گونی ها را در نقاط مختلف استخر (ورودی، مرکز و نزدیک انتهای استخر) قرار می دهند و آنها را رها می کنند. بعد از اینکه شیرابه کود وارد آب شد، تفاله باقیمانده کود را که درون گونی مانده است از استخر خارج می سازند.
ب- کودهای معدنی
این دسته از کودها شامل مواد شیمیایی هستند که نیازهای معدنی استخرهای پرورشی را جهت حاصلخیزی هرچه بیشتروبهترآنها فراهم می کنند. از جمله کودها می توان به این موارد اشاره کرد:
۱ – کودهای فسفاته
این نوع کودها با نام تجاری سوپر فسفات کلسیم به بازارعرضه و ۱۲تا۱۸ درصد فسفردارد. سوپر فسفات کلسیم سفید رنگ و پودری است و به راحتی در آب حل می شود. برای استفاده از این نوع کودها ابتدا یک واحد حجمی کود فسفاته را با بیست واحد حجمی آب مخلوط کنیم،سپس بعد از این که کود به خوبی در آب حل شد، هر سه تا پنج روز یک بار آن را درسطح استخر پخش می کنیم (به ازای هر هکتار ۱۵ کیلوگرم سوپرفسفات مصرف می شود)
۲- کودهای نیتروژنه (ازته)
این نوع کودها در غالب آمونیاک که ۱۲ درصد نیتروژن دارد و کود اوره، به مصرف می رسد. این نوع کودها هر ۱۰ روز یک بار مصرف می شود بطوریکه در یک دوره هفت ماهه ۱۲۰۰ کیلوگرم کود ازته مصرف می شود (در هربار کوددهی ۵۷ کیلوگرم)
۳- کودهای پتاسه
مصرف این نوع کودها برای زمین هایی که از لحاظ رسی غنی است ضرورتی ندارد، اما باتوجه به مقدار رس زمین در طول یک دوره پرورشی، ۲۰تا۱۰۰ کیلوگرم از این نوع کود مصرف می شود.
هوادهی در استخرهای پرورشی
هرچند که کپورماهیان چینی از مقاومت بالایی در برابر کاهش میزان اکسیژن برخوردارند، ولی برای رشد و تغذیه مطلوب آنها فراهم آوردن وضعیت مناسب از لحاظ اکسیژن ضروری است. نیاز اکسیژنی انواع کپور ماهیان کمی با هم متفاوت است، در وضعیت کمبود اکسیژن در استخرهای پرورشی، کپور سرگنده و نقره ای بیشترین حساسیت را از خود نشان می دهند و به سطح آب می آیند؛ اما ماهی آمور مقاوم تر است. همچنین کپور معمولی از بیشترین مقاومت دراین زمینه برخورداراست.
منابع تامین اکسیژن در استخرهای پرورشی
الف) طبیعی
این شیوه ورود اکسیژن خود شامل چند روش است:
روش اول شامل تماس مستقیم هوا با سطح آب است که به علت کم بودن اکسیژن آب نسبت به هوا، اکسیژن به آب وارد می شود.
روش دوم از آب ورودی به استخرهای پرورشی است، یعنی همراه با ورود آب تازه مقداری اکسیژن به استخرها وارد می شود.
روش سوم فتوسنتز (شامل فعالیت زی شناوران گیاهی موجود درآب ) است، به این ترتیب که در هنگام روز با نفوذ نورخورشید به آب، زی شناوران گیاهی فعال می شوند و با عمل فتوسنتز اکسیژن آزاد می کنند
و به تدریج بر اکسیژن دهی خود می افزایند. در هنگام ظهر که بیشترین نورخورشید به آب میرسد بالاترین مقدار اکسیژن توسط این زی شناوران وارد آب می شود، و بلعکس در هنگام شب همین زی شناوران مصرف کننده اکسیژن می شوند
و در صورت تراکم بیش از حد آنها و گیاهان عالی در آب، استخرها در شب باکمبود اکسیژن مواجه می شوند که گاهی منجربه تلفات ماهیها خواهد شد.
ب) مصنوعی
دراین روش برای اکسیژن دار ساختن آب استخر از وسایل مختلفی استفاده می شود:
هواده های پدالی:
این نوع دستگاهها از یک الکتروموتور و شفت مرکزی بلندی تشکیل شده اند و برروی یک پایه شناور نصب می شوند. دو انتهای شفت به چرخهایی منتهی است که پره دارد. هنگامی که موتور شروع به کار می کند، پره ها در آب می چرخند که سبب به هم زدن سطح آب و هواگیری آب می شوند.
دمنده های هوا:
این نوع داده ها هوا را از طریق لوله های سوراخ دار یا لوله های منتهی به سنگ هوا وارد می کنند و بهتر است این هواده ها در محل ورودی آب استخرها نصب شوند.
هواده های ایرجت:
این نوع هواده ها از یک الکتروموتور و پره ای که درون یک لوله تو خالی قرار دارد، تشکیل شده اند. این مجموعه بر روی شناور مستقر است. بابه کار افتادن الکتروموتور پره ها می چرخند و سبب مکش هوابه داخل آب می شوند. از خوبی های این دستگاه این است که با تغییر زاویه شفت می توان اعماق مختلف آن راهوادهی کرد.
کمپرسور هوا:
این دستگاه هوای فشرده را از طریق لوله های ارتباطی به استخرها می رساند امروزه از این روش چندان استفاده نمی شود.
صید ماهیان پرورشی
حاصل یک دوره پرورش در انتهای دوره از استخرها برداشت می شود، اما نکته مهم این است که قبل از صید ماهی کپور موجود، ابتدا باید بازاریابی آنهاصورت گیرد تا در زمان عرضه دربازار مشکلی متوجه پرورش دهنده نشود.
اگراستخرهای پرورشی دارای حوضچه صید باشند، آب استخر را خالی و بعد از انتقال ماهی ها به حوضچه صید، برای صید آنها اقدام می کنیم.
اما اگر استخرها فاقد حوضچه صید بودند روش دیگری را بکار می بندیم:
ازآنجا که استخرهای پرورشی شیب دارند و محل خروجی آب نسبت به سایر نقاط استخر از عمق بیشتری برخوردار است، لذا هنگام صید آب استخر را قدری کاهش می دهیم.
در این صورت ماهیها به اجبار به این منطقه منتقل می شوند که می توان در همین مکان نسبت به تور کشی و صید آنها اقدام کرد.
برای اینکه ماهیها از کیفیت ظاهری مناسبی برخوردار باشند، بلافاصله بعد از صید ماهیها را می شوییم و به سبدهای مربوطه انتقال می دهیم، زیرا ماهیها در هنگام صید به علت آغشته شدن با لجن بوی نامطبوعی می گیرند.
همچنین در هنگام صید باید توجه کرد که ماهیها دچار استرس و خفگی نشوند. پس از صید ماهیها هر چه زودتر آنها را به بازار مصرف می رسانیم.
دلایل انتخاب این شغل:
۱- گوشت ماهی یکی از نیازهای اساسی برای بدن انسان است.
۲- به دلیل کمبود مصرف سرانه ماهی در ایران نسبت به سایر کشورهای جهان.
۳- بهتر بودن گوشت ماهی نسبت به گوشت قرمز.
۴- تامین مایحتاج مصرف ماهی خود.
۵- به دلیل وجود سرشار امگا ۳ و سایر پروتئینهای مفید در گوشت ماهی.
۶- علاقه شخصی نسبت به پرورش آبزیان از جمله ماهی.
— هزینه سرمایه گذاری برای هر هکتار پرورش ماهیان گرمابی در حال حاضر بازر بر هر هکتار هزینه ای معادل ۱۲ الی ۱۵ میلیون تومان موردنیاز می باشد.
— برای پرورش ماهی گرمابی حداقل چند هکتار زمین موردنیاز است؟ کپور حداقل زمین موردنیاز برای یک نفر به عنوان فعالیت اقتصادی ۱۰ هکتار می باشد.
— سود ۲میلیاردی در یک سال ثمره فعالیت یک کارآفرین ۲۵ ساله ای است که در حال حاضر پرورش ۱۰۰۰ تن ماهی کپور را در دست دارد و اکنون در انتظار سود ۳ میلیارد تومانی برای سال آینده هست و در حال حاضر برای ۶۰ نفر اشتغال زایی کرده است.