دانشکده ها : زنبورداری کاری بسیار دشوار است و کسی که در آن هیچ سر رشته ای ندارد نباید وارد این کار شود چون ممکن است کل زنبورها را ازدست دهد.
زنبور عسل از حشرات اجتماعی است حتی اگر در خارج از کندو غذای کافی باشد نمی‌تواند به تنهایی زندگی کند.
با ۳۰ کلنی زنبور عسل می توان یک زندگی را اداره کرد و کارآفرین شد.
آشنایی مختصر با زنبور عسل
زنبور عسل یا مُنج گونه‌ای زنبور است که عسل می‌سازد. زنبور عسل این کار را با گردآوری شهد گل‌ها در کندو انجام میدهد. در فارسی به زنبور عسل منگ، منج و مگس انگبین هم گفته میشود. زنبورهای هر کندو یکی از سه نوع زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر هستند.
زنبور ملکه مهمترین گونه در کندو بوده و به نوعی رهببر کندو است. اگر زنبور ملکه نباشد زنبورهای کارگر از جمع آوری شهد و تولید عسل درست میکشند. اگر در داخل کندو تخم روز وجود داشته باشد زنبورها شروع به تولید شفیره ملکه برای تولید ملکه جدید می‌کنند؛ در غیر این صورت کل کندو از بین میرود.
زنبورهای کارگر ماده بوده و همانطور که از اسمشان مشخص است کل کار جمع آوری و تولید عسل به عهده این گروه است.
زنبور نر هم فقط برای بارورکردن ملکه است و هیچ کار دیگری انجام نمیدهد.
گونه های مختلف پرورش زنبور عسل:
۱- زنبور عسل معمولی یا اروپایی (Apis mellifera)
گونه های مختلف این دسته:
زنبور عسل سیاه یا Apis mellifera mellifera
زنبور عسل ایتالیایی یا زنبور طلایی یا Apis mellifera ligustica
زنبور عسل قفقازی یا caucasica Apis mellifera
زنبور عسل کارنیولان یا Apis mellifera carnica
زنبور عسل ایرانی یا Apis mellifera meda
۲- زنبور عسل شرقی یا هندی (Apis cerana)
۳- زنبور عسل بزرگ (Apis dorsata)
۴- زنبور عسل کوچک(Apis Florea)
پرورش زنبور عسل : زنبور عسل معمولی یا اروپایی مهمترین گونه شناسایی شده زنبور عسل است که عمده مباحث پرورش زنبور عسل مربوط به همین گونه می شود.
زنبورداری در ایران
سرانه تولید عسل در کشورمان ۹۷۸ گرم است و سرانه مصرف عسل هم ۹۶۱ گرم است.
زنبورداری در ایران سابقه قدیمی دارد. در دوره هخامنشیان نگهداری زنبورعسل در ایران رواج داشته است و از عسل به عنوان یک ماده شیرین غذایی و دارویی استفاده میکردند، ۸۰۰سال قبل از میلاد قدمت آشنایی ایرانیان با این حشره مفید است. با پیشرفت پرورش زنبورعسل در اروپا و امریکا و با ورود کندوهای مدرن و ملکه های هیبرید به کشور (از سال ۱۳۳۵ به بعد) علاقه مندانی در نقاط عسل‌خیز کشور به ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی پرورش زنبورعسل توجه کردند. نگهداری زنبورعسل در اکثر مناطق خوش آب و هوا و مستعد کشور زیاد بوده و هست.در بعضی از مناطق نگهداری کندوهای بومی مرسوم است ولی امار سالهای اخیر نشان میدهد که کندوهای بومی کم شده و جای خود را به کندوهای مدرن داده است. درحال حاضر زنبورداری در کلیه مناطق ایران جز مناطق کویری کشور گسترش پیدا کرده است.
شروع کار زنبورداری
برای شروع کار سال اول را کارآموزی کنید و با مطالعه کتابها و سایتهای زنبورداری و مشورت و آموزش از کسانی که سابقه زیادی در این شغل دارند خود را برای توانایی در این شغل محک بزنید.
کار پرورش زنبور عسل را با حداقل ۲ کندو و حداکثر ۶ کندو شروع کنید.
هیچ وقت کار زنبورداری را با یک کندو شروع نکنید چرا که در صورت نیاز به کمک, از شما کاری ساخته نیست و احتمال این که ملکه از بین برود وجود دارد و زنبوردار را هم از کار زنبورداری دلسرد می نماید. سپس از سال بعد میتوانید کار خود را با خرید ۲۰ الی۳۰ کندو به عنوان یک شغل دوم ادامه دهید.
قیمت تهیه هر کندو زنبور تقریباً ۳۲۰ هزار تومان است.
درصورتی که موفق و راضی بودید میتوانید سال بعدی را با خرید ۱۰۰کندو ادامه دهید, کسی که بیشتر از ۱۰۰کندو دارد یک زنبوردار حرفه ای است.
فصل بهار بهترین موقع برای شروع کار زنبورداری است.
در اواخر زمستان و اوایل بهار که هوا به تدریج گرم می شود, زنبورها فعالیت خود را آغاز می کنند و به جستجوی شهد و به خصوص گرده از کندوهای خود خارج می شوند. از طرفی بهار فصل خرید و فروش کندو است.
انتخاب محل پرورش زنبور عسل
محلی که برای این کار پرورش زنبور عسل انتخاب میکنید باید شرایط زیر را داشته باشد:
۱- از زنبورداران دیگر حداقل ۴ کیلومتر دور باشید هرچه زنبورهای کمتری در منطقه باشند شهد بیشتری نسیب زنبورها میشود. زنبورها تا ۱۲ کیلومتر دورتر از کندو هم میروند.
۲- منطقه‌ای مورد نظر باید دارای مقدار و تنوع کافی گل و گیاه شهدزا باشد.
بعضی از گلهای و گیاهان مورد علاقه زنبور: گل آهار, گل فاسلیا تنسیه, شکوفه های نارنج, گل خرگوشک یا گل ماهور, گیاه خار شکر, گیاه کرچک, گل آفتابگردان, شکوفه های انبه
به طور کلی گیاهانی چون توتون، پنبه، یونجه، شبدر، اسپرس، بیدمشک، گوَن، آویشن، خردل، زعفران، نخود، لوبیا، نعنا، شکوفه سیب، گلابی و مرکبات، اقاقیا، کاج، گیاهان زینتی و طیف بسیار وسیعی از دیگر گیاهان زراعی، باغی، جنگلی و مرتعی منابع شهد وگرده برای زنبورعسل محسوب می شوند.
۳- شرایط آب و هوای مناسب برای زنبورها داشته باشد؛ هوا خیلی گرم یا سرد، بارندگی بیش از حد، وزش بادهای شدید و… برای زنبورها مناسب نمیباشد. زنبور عسل در حرارت ۱۶ تا ۳۲ درجه سانتیگراد حداکثر فعالیت را دارد و در ۳۴ تا ۳۹ درجه سانتی گراد و ۱۶ تا ۸ درجه سانتی گرادبه تدریج از فعالیت آنها کاسته می شود و در دمای کمتر از ۸ درجه سانتی گراد و بیشتراز ۳۹ درجه سانتی گراد از کندو خارج نمی شوند.
۴- وجود آبی آشامیدنی کافی در منطقه
۵- نبود حیواناتی همچون خرس و پرنده زنبورخوار در منطقه
۶- وجود راه ارتباطی برای حمل و نقل به محل و دسترسی آسان به بازار
۷- رعایت فاصله ۲٫۵ متر بین دو کندو ضروری است.
بهترین مکان استقرار برای زنبورهای عسل در یک باغ یا مزرعه بزرگی است که محصول آن باید توسط زنبور عسل گرده افشانی شود.
وسایل مورد نیاز برای پرورش زنبور عسل
کار زنبورداری هم وسایل مخصوص به خودش را دارد که در ادامه به معرفی آنها میپردازیم.
لباس مخصوص زنبورداری:
این لباس ها معمولا یکسره یا دو سره بود و بدن انسان را به طور کامل می پوشاند که باید با پوشیدن چکمه و سر گذاشتن کلاه مخصوص زنبورداری مورد استفاده قرار گیرد. پوشیدن دستکش چرمی یا پلاستیکی تا زمانی که بدن به نیش زنبور مصونیت پیدا نکرده است کمک کار شماست ولی بهتر است بعد از آن جز در موارد ضروری از دستکش استفاده ننمایید. بدون دستکش به راحتی می توانید کارهای زنبورداری را انجام دهید.
دودی:
در مواقع بازکردن درب کندو باید از دودی استفاده نمود. دودی معمولا با پوست و برگ درختان, کلش و… کار می کند. قبل از بازدید حتما باید کمی دود به کندو داده شود چرا که با استفاده از دود جمعیت کندو از حضور زنبوردار بر سر کندو مطلع می شوند و هنگام کار کمتر نیش می زنند.
اهرم:
از اهرم برای برداشتن درب کندو, جدا کردن قاب های به هم چسبیده, نظافت کندو و تراشیدن موم های اضافی استفاده می شود.
برس زنبور:
برای برس زدن زنبورها خصوصا هنگام برداشت عسل کاربرد دارد.
کاردک:
برای کارهای مختلف زنبورداری مورد استفاده قرار می گیرد.
سیم گالوانیزه:
برای سیم کشی قاب ها یا چارچوب ها از آن استفاده می شود.
موم دوز:
موم دوز دارای یک چرخ دندانه دار است که با داغ کردن آن در آب گرم و با استفاده از تخته موم دوز و حرکت دادن آن روی سیم چارچوب, سیم به ورقه موم دوخته می شود و می چسبد.
تخته موم دوز:
برای چسباندن یا دوختن برگ موم روی قاب های سیم کشی شده مورد استفاده قرار می گیرد.
موم بر:
دارای یک چرخ فلزی تیز است و برای بریدن برگ موم به ابعاد دلخواه از آن استفاده می شود.
ظرف غذا خوری:
به اشکال مختلف وجود دارد و در زمان تغذیه مصنوعی زنبورها از آنها استفاده می شود.
قفس ملکه:
برای حمل و نقل ملکه و معرفی آن به کندو به کار می رود.
چنگال مخصوص عسل:
برای درپوش برداری شان های عسل یا پولک تراشی در زمان استخراج عسل کاربرد دارد.
اکستراکتور:
برای استخراج عسل از آن استفاده می شود.
انواع عسل
ما سه نوع عسل داریم:
• یک نوع، عسل طبیعی است. یعنی عسلی که به طور مستقیم از شهد گل به دست می آید.
• یک نوع دیگر داریم که اصطلاحا به آن عسل شکری می گویند. این عسل زمانی تولید میشود که زنبوردار در شرایط خاصی و در فصل بهار به زنبورهایش شکر میدهد.
• یک نوع عسل نیز، عسل های تقلبی است. این نوع عسل از طریق زنبور تولید نمی شود. بعضا از نشاسته این عسل را تهیه می کنند و بعد هم یک تکه عسل طبیعی را به آن اضافه می کنند و به آن عسل می گویند.
محصولات و تولیدات زنبور عسل
فرآورده‌‌های اصلی زنبور عسل و محصولات زنبورداران:
۱- عسل
۲- گرده گل
۳- ژله رویال یا شاه‌انگبین: شاه‌انگبین یا ژلهٔ رویال (به انگلیسی: Royal jelly) از محصولات زنبورعسل می‌باشد.
شاه‌انگبین نوعی ماده غذایی است که توسط زنبورهای عسل تهیه میشود و معمولاً همه لاروها در سه روز اول زندگی از شاه‌انگبین تغذیه می‌کنند. ماده‌ی پر انرژی و گران
۴- بَره موم: بره موم ماده‌ای شبیه موم و از تولیدات زنبور عسل است، حالت آن خمیری شکل و چسبناک با بوی مطبوع که رنگ آن از سبز تا قهوه‌ای تیره متغیر است. رنگ و عطر بره موم در مناطق مختلف متفاوت بوده و خصوصیات آن بستگی به نوع گیاهان موجود در هر منطقه دارد. بره موم، در هوای سرد، ترد و شکننده و در هوای گرم، نرم و چسبناک میشود.
۵- زهر
مجوز پرورش زنبور
شما میتوانید با داشتن ۴۵ کلنی و دادن آمار به جهاد کشاورزی منطقه خود دفترچه زنبورداری بگیرید و از مزایای آن بهره‌مند شوید. یکی از مزایا، این است که میتوانید با توجه به سهمیه منطقه خود با توجه به تعداد کندوها شکر دولتی بگیرید و یا بیمه تامین اجتماعی بشوید. همچنین قادر به دریافت تسهیلات از جهاد کشاورزی میشوید.
خلاصه طرح زنبورداری
طرح پرورش ۱۰۰ کندو زنبور عسل
ظرفیت تولید ۳۵۰۰ کیلو عسل در سال
اشتغال‌زایی طرح: ۲ نفر
۶-سرمایه ثابت طرح: ۶۹ میلیون تومان
۷-سرمایه گذاری کل طرح: ۷۸ میلیون تومان
۱۲-نقطه سربه سر تولید: ۵۶%
۱۳-مدت برگشت سرمایه تقریباً ۲ سال
۱۴-نرخ بازدهی سرمایه: ۵۰%