پرورش بز سانن ، بز شیرده – طرح توجیهی پرورش بز سانن
طرح توجیهی پرورش بز شیرده, سرمایه گذاری در پرورش نژادهای اصلاح شده دام
نام نژاد: بز سانن saanen-goat
منشاء: فرانسه
وزن بز نر بالغ :۸۰-۱۲۰ کیلوگرم
وزن بز ماده بالغ: ۵۰-۹۰ کیلوگرم
میانگین تولید شیر:۹۴۶ کیلوگرم طی ۳۰۶ روز
درصد پروتین شیر: ۳٫۱۸ درصد
درصد چربی شیر: ۳٫۵۸ درصد
دانشکده ها : در ایران مصرف گوشت گوسفند و فرآورده های مربوط به آن بسیار بیشتر از گوشت بز و فرآورده های آن است. معمولا پرورش بز در کشور به صورت سنتی و توسط عشایر در کنار گوسفند و برای فربه شدن و فروش انجام می شود.
بحث امروز درباره نوعی بز شیرده به نام بز سانن است، اگرچه شیر بز های بومی ساکن کشورمان بسیار کم و در حدود روزانه ۳۰۰ گرم است اما این بز سالانه چیزی حدود ۷۰۰ لیتر شیر می دهد.
«سانن» یکی از نژادهای معروف بُز شیری اروپا است که از جهت برتری در خصوصیات تولیدی و تولید مثلی در بیشتر نقاط جهان گسترش یافته و علاقه مندان بسیاری به پرورش و نگهداری آَن مشغول شده اند. معروفیت این بز به سبب توانایی زیاد در تولید شیر، رشد سریع، باروری، چند قلو زایی کیفیت ترکیبات شیر، فرآوری آسان و لذیذ در تهیه محصولات لبنی، رفتار آرام در پرورش و نگهداری و … است.
بر اساس یک توصیه عمومی برای دامدارانی که قصد دارند تا پرورش بز را بصورت مزرعه ای و یا در سیستم های بسته انجام دهند، انتخاب بز سانن به دلیل ظرفیت بالاتر تولید شیر، مناسب تر است.
بزهای نژاد سانن و آلپاین به تولید شیر معروف هستند دوره شیر دهی این نوع بز ها ۲۹۰ تا ۳۰۵ روز در سال است و روزانه بین ۳ تا ۸ لیتر شیر می دهند.
طرح توجیهی پرورش دام ← پرورش بز ← بزسانن
تاریخچه پرورش بز سانن
سابقه ورود بز سانن اصیل به ایران به بیش از ۵۰ سال قبل و به سال ۱۳۴۳ بر می گردد. ورود بز سانن در ایران با هدف آمیخته گری این نژاد با بزهای بومی و تولید یک نژاد شیری انجام شد که بنا به دلایلی این طرح چندان توفیق نداشت و به اهداف اولیه خود نایل نشد. اما در سال های اخیر و با مشارکت بخش خصوصی و صدور مجوز وزارت جهاد کشاورزی، ورود بزهای خالص نژاد سانن از فرانسه به ایران آغاز شده و در نقاط مختلف کشور گله های متعددی بر اساس پرورش بز سانن شکل گرفته است.
مطلب پیشنهادی پکیچ کامل پرورش شترمرغ
آشنایی با بز سانن (Sannan Goat)
زیستگاه اصلی بز سانن در کوههای کشور سوئیس در روستایی به نام سانن بوده و این نژاد از این نقطه به سراسر جهان منتقل شده است. بز سانن دارای موهای کوتاه سفید و گاهی خاکستری است. متوسط وزن بزهای ماده این نژاد حدود ۶۱ کیلو گرم و وزن نرها تا ۷۵ کیلو گرم می رسد. ارتفاع قد در بزهای ماده ۷۶ سانتی متر و در نرها به ۸۱ سانتی متر می رسد. نرها شاخدار و ماده ها ممکن است دارای شاخ کوتاه یا بی شاخ باشند.
بز سانن به تولید شیر معروف است و شاید به جرأت بتوان گفت بهترین نژاد شیری بز در دنیاست.
دوره شیردهی آن ۲۹۰ تا ۳۰۵ روز است و روزانه بین ۳ تا ۸ لیتر شیر می دهد.
متوسط چربی شیر این نژاد ۳٫۶ درصد، پروتئین شیر ۳٫۲ درصد و مواد جامد شیر ۱۲٫۸ درصد می باشد.
دوقلوزایی در بزهای سانن خالص موضوعی عادی است.
بعضی منابع درصد دوقلوزایی بزهای ماده را در این نژاد از ۴۵ تا ۸۰ درصد گزارش کرده اند. این در حالی است که موارد زایش سه یا چهار قلو نیز در این نژاد فراوان گزارش شده است.
اصلی ترین مزیت بز سانن این است که نگهداری و مدیریت آنها بسیار آسان است. به طوری که یک کودک می تواند از یک گله کوچک سانن نگهداری کند و اینکه آنها به میزان زیادی شیر تولید می کنند.
تغذیه بز سانن:
غذای بزهای سانن:
از آنجایی که بز های سانن شیر زیادی تولید می کنند بنابر این به مقدار زیادی پروتئین و انرژی نیاز دارند و تغذیه آنها باید به طور منظم انجام شود، همیشه همراه با غذای تازه و خوب، بطور منظم آب تازه و سالم برای آنها فراهم کنید.
هر راس بز سانن و آلپاین در روز حدود ۳ کیلوگرم خوراک مصرف می کند.
یکی از بهترین خوراک‌هایی که بز سانن به آن واکنش بسیار خوبی نشان می‌دهد (هم از نظر خوشخوراکی و هم واکنش بدنی) علوفه هیدروپونیک است.
تولید مثل بز سانن:
بزهای سانن معمولا هر سال تولید مثل می کنند و در هر دوره یک یا یک جفت بزغاله تولید می کنند. لازم است از ماده های آبستن بسیار مراقبت شود.
بزهای سانن از ۸ ماهگی بالغ شده و قابل باروری است از سال دوم زاد و ولد بسیاری دارد که هر ۶ ماه زایمان می کند.
محل نگهداری بزهای سانن:
محل زندگی برای بزهای سانن بسیار حیاتی و مهم است. زیرا آنها عاشق ماندن در سایه هستند و نور آفتاب شدید را نمی توانند تحمل کنند. همچنین یک مکان مناسب از آنها در مقابل انواع شرایط نامطلوب و انواع بیماری ها محافظت می کند.
نگهداری بز سانن:
پرورش بز سانن بسیار آسان است. آنها نیاز به مراقبت مخصوص و اضافی ندارند. شما می توانید آنها را با حیوانات دیگر خود پرورش دهید. حتی یک کودک هم می تواند آنها را پرورش دهد و از آنها به آسانی مراقبت کند. اما مراقبت اضافی و مدیریت آنها، سلامتی و تولید آنها را افزایش می دهد.
- همیشه غذای تازه با کیفیت خوب به بزهای خود بدهید که از مواد غذایی با ارزش و غنی شده با عناصر ضروری غذا، تهیه شده باشد.
- عمل شیر دوشی از بزها باید روزی دو بار انجام شود.
- سعی کنید اطراف مزرعه خود حصار بکشید و همیشه بزها را داخل مزرعه نگهداری کنید.
- اطمینان حاصل کنید که هوای تازه و نور داخل محل نگهداری آنها تامین می شود.
- محل نگهداری و تجهیزات مورد استفاده بزها را به طور منظم تمیز کنید.
- همیشه محل نگهداری را خشک نگهدارید.
- بزهای نر را از بزهای ماده جدا نگهدارید.
- از بز های نر بالغ، ماده های باردار و بزغاله ها بسیار مراقبت کنید.
- برای بزها آب تازه کافی و تمیز مهیا کنید.
- در صورت نیاز بلافاصله با دامپزشک تماس بگیرید.
بهترین محل برای پرورش بز سانن
ملاحظات اقلیمی پرورش بز سانن
برای پرورش این نوع بزها بهتر است مناطقی از کشور با آب و هوای کوهستانی و خنک انتخاب شود و یا تهویه مناسب در آغل برقرار باشد. بزها به کوران بسیار حساس هستند و باید آنان را از سرمای شدید حفظ کرد.
شرایط آب و هوایی مناسب برای پرورش گلۀ بزهای شیری اصلاح شده:
- رطوبت حداقل ۲۵ درصد و حداکثر ۷۵ درصد برای پرورش بز مطلوب است. در رطوبت‌های بالاتر هم توان تولید وجود دارد اما کاهش خواهد یافت.
- دمای مناسب برای پرورش بز معمولا بین ۱۲ تا ۲۱ درجۀ سانتیگراد است. مقدار تولید شیر و سلامت عمومی بزها در دمای بین ۱۷- تا ۲۷ درجه تحت تأثیر قرار نمیگیرد ولی دمای بیش از ۲۷ درجه یا کمتر از ۲۵- درجه باعث کاهش مصرف خوراک و کاهش تولید شیر آنها میشود.
بنابراین پرورش بز سانن در مکان‌هایی از ایران که متوسط دمای هوا در طول سال (بویژه در تابستان) بالاتر از ۳۰-۲۵ درجه سانتیگراد است، با مشکل و کاهش تولید مواجه خواهد بود (از مناطق مرکزی بسمت جنوب ایران).
نحوه ایجاد یک گله بز شیری
برای تشکیل و ایجاد یک گله بز شیری اصلاح شده به دو روش می توان اقدام کرد:
- در روش اول می توان تمام بزهای نر و ماده مورد نیاز گله را از نژاد خالص سانن یا آلپاین و از مراکز توزیع و فروش این نژادها در داخل یا خارج از کشور تهیه کرد.
- روش دوم برای ایجاد یک گله بز شیری آن است که یک یا چند راس بز نر خالص از نژاد سانن یا آلپاین را از مراکز معتبر خریداری و سپس از آن ها برای آمیخته گری با بزهای بومی یک منطقه برای چند نسل استفاده نمود.
مقایسه بز سانن و بز معمولی
| بزهای سانن | بزهای معمولی | |
| میانگین تعداد روزهای شیردهی | ۳۰۶ | ۱۲۰ تا ۱۸۰ |
| مقدار شیر در هر دوره (لیتر) | ۹۴۶ | ۸۰ تا ۱۵۰ |
| درصد پروتئین شیر | ۳٫۱۸ | ۳٫۳ تا ۳٫۶ |
| درصد چربی شیر | ۳٫۵۸ | ۳٫۸ تا ۴٫۵ |
مقایسه بز سانن و گاو شیری
در جدول زیر ضرایب بازگشت سرمایه بین دو واحد گاو و بز شیری (با تولید یکسان شیر ۲۵ تن در روز) ارائه شده است.
| گاوداری شیری ۱۰۰۰ رأسی | واحد دام سبک (بز شیری) ۶۰۰۰ رأسی | |
| سرمایه‌گذاری اولیه | ۲۶ میلیارد تومان | ۱۲ میلیارد تومان |
| تولید شیر (روزانه) | ۲۵ تن | ۲۵ تن |
| قیمت واحد شیر | ۱۲۰۰ تومان | ۳۰۰۰ تومان |
به این ترتیب نسبت بازگشت سرمایه واحدهای صنعتی دام سبک به گاوداری، حداقل ۵ برابر است. به‌طور کلی مزایای یک واحد صنعتی دامداری دام سبک ــ با استفاده از نژادهای مرغوب اروپایی ــ نسبت به گاوداری از این قرار است:
- سرمایه‌گذاری اولیه بسیار کمتر
- بازدهی اقتصادی بسیار بالاتر
- امکان نگهداری دام سبک در شرایط روستایی
- خوراک‌دهی بز توسط ضایعات کشاورزی، در برابر خوراکهای گران‌قیمت گاو
- کیفیت لبنیات بزی به‌ویژه پنیر بزی بسیار بالاست، لذا این محصولات در اروپا بسیار رایج و پرطرفدارند.
- شیر بز برای کسانی که به لاکتوز شیر گاو حساسیت دارند توصیه میشود.
- میزان آسیب‌پذیری دام و سرمایه در بزها پایین‌تر است؛ تعداد کمتری از بیماریهای اپیدمیک، بز را متأثر می‌کند.
- بز پس از هر تنش محیطی، خیلی سریعتر از گاو به سطح تولید قبلی خود باز می‌گردد.
- سازگاری و استرس پایین بز در اقلیمهای گوناگون و متنوع ایران در برابر گاوهای شیری حساس.
- زایش بالای بزهای سانن و آلپاین در برابر زایش پایین گاوهای شیری.
به این ترتیب در نهایت می‌توان گفت پرورش صنعتی بزهای سانن و آلپاین مزایای قابل توجهی نسبت به پرورش گاوهای شیری دارد.
کدام نژاد را انتخاب کنیم؟ سانن یا آلپاین؟
با توضیحاتی که در رابطه با خصوصیات تولیدی بز آلپاین (طرح توجیهی پرورش بز آلپاین ) و خصوصیات تولیدی بز سانن ارائه شد، شاید اولین سوالی که در ذهن ایجاد میشود آن است که:
بز نژاد سانن برای پرورش بهتر است؟ بز نژاد آلپاین برای پرورش بهتر است؟ کدام یک را انتخاب کنیم؟!
بر اساس یک توصیه عمومی برای دامدارانی که قصد دارند تا پرورش بز را بصورت مزرعه‌ای و یا در سیستم‌های بسته انجام دهند، انتخاب بز سانن به دلیل ظرفیت بالاتر تولید شیر، مناسب‌تر است.
اما بزهای آلپاین نیز تفاوت تولید شیر قابل توجهی با بزهای سانن ندارند و از طرفی مقاومت آنها نسبت به بیماری‌ها و شرایط سخت محیطی مطلوب است. بنابراین در این شرایط پرورش هر یک از این دو نژاد قابل توصیه است.
ولی انتخاب بز آلپاین به دلیل انطباق بیشتر ویژگی‌های آن با شرایط کوچ، قدرت پیاده روی و کوه پیمایی و استفاده بهتر از مراتع بالادست، برای دامدارانی که قصد کوچ‌های میان مدت و طولانی مدت را دارند، نسبت به سایر نژادهای مشابه مزیت دارد.
با توجه به خصوصیات و ویژگی‌های خاص بز نژاد آلپاین و تطابق آن با اقلیمهای ایران، به نظر می‌رسد اگر برنامه ریزی به سمت تولید بز آلپاین کوچ رو ایرانی باشد، موفقیت‌های چشمگیرتری را عاید دامداران، بخصوص عشایرها خواهد نمود.
مجوز مورد نیاز برای پرورش بز سانن فرانسوی
مانند هر کسب و کار دیگری، گرفتن مجوزهای لازم از ملزومات اولیه است. سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی طبق نیازها و امکاناتی که در مناطق مختلف کشور وجود دارد، به سازمان‌های متولی و زیرمجموعه ابلاغ میشود.
سازمان‌هایی که سرمایه‌گذاران این حوزه باید با آنها در تعامل باشند، نظام مهندسی کشاورزی و نظام دامپزشکی است.
خلاصه طرح توجیهی پرورش بز سانن – بز شیرده
ظرفیت پرورش بز سانن: ۲۰ راس
حداقل مساحت زمین مورد نیاز: ۲۱۰ مترمربع
میزان سرمایه گذاری ثابت طرح: ۸۵ میلیون تومان
میزان سرمایه در گردش: ۸ میلیون تومان
نرخ بازدهی طرح :۳۴% درصد
دوره بازگشت سرمایه: ۳٫۵ سال
ظرفیت پرورش بز سانن: ۵۰ راس
مساحت زمین مورد نیاز: ۵۰۰ مترمربع
کل سرمایه گذاری طرح: ۲۹,۵۰۴,۵۰ هزارتومان
اشتغالزایی طرح: ۳ نفر
نقطه سر به سر: ۲۳٫۵ درصد
نرخ بازده طرح: ۳۰% درصد
بازگشت سرمایه به سال: ۲٫۵ سال
ظرفیت پرورش بز سانن: ۱۴۰ راس
اشتغال طرح: ۶ نفر
سرمایه ثابت طرح: ۹,۵۰۰ میلیون ریال
سرمایه گذاری کل طرح: ۱۰,۸۰۰ میلیون ریال
نقطه سربه سر جاری: ۳۷%
مدت برگشت سرمایه: ۳ سال
نرخ بازدهی سرمایه: ۲۶%
ظرفیت پرورش بز سانن: ۲۰۰ راس
مساحت زمین مورد نیاز: ۲۰۰۰ متر مربع
اشتغالزایی: ۱۰ نفر
برآورد سرمایه گذاری کل: ۶۷۰ میلیون ریال
قیمت ماشین الات و تجهیزات پرورش بز سانن ۳۵ میلیون تومان برآورد میشود.
دوره بازگشت سرمایه: ۳ سال
نرخ بازده داخلی: ۳۷%
میتوانید از انواع وام ها و تسهیلات بلند مدت و کوتاه مدت هم استفاده کنید.