سکه شناسی:گنج باستان

سکه شناسی ایران

در دنیای کهن و پیش از بوجود آمدن سکه داد و ستد مردم به شیوه مبادله کالا صورت می گرفته

و پایه مقیاس و میزان مبادله کالا چهارپایان بوده اند ،

بر روی نقاشی ها و سنگ نوشته های قدیم صحنه های از داد و ستد که بوسیله جابه جایی صورت می گرفته است مشاهده می شود.

در دوران پیدایش گنج باستان فلزات تمدن بشر نیز تکامل خود را طی نمود

و بشر از فلزات مختلف مانند مس ، برنز ، طلا و نقره اشیایی به اشکال مختلف مانند حلقه و استوانه یا چهارگوش و یا بصورت تبر و کارد تهیه نمود

و وسیله جابه جایی برای داد و ستد قرار گرفت ، برای مثال در چین فلزی بشکل کارد یا میله های باریک یا حلقه ساخته می شده است.

 

این تصویر متعلق به ۶۵۰ سال پیش از میلاد مسیح میباشد

سکه شناسی

در سال ۱۸۸۹ میلادی در کاوش های دمرگان Domorgan در ارمنستان تعدادی از این حلقه ها بدست آمد.

سکه شناسی در کاوشهای موهنجودارو Mohenjo-Daro

در پاکستان میله هایی از جنس مس کشف گردید که متعلق به ۳۰۰۰ سال پ.م. می باشد.

که میتوان آنها را قدیمیترین وسیله مبادله تا قبل از اختراع سکه دانست .

گنج باستان, در حفاریهای شوش نیز حلقه ها و میله هایی از جنس

نقره متعلق به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد بدست آمده است.

در خرابه های شهرهای آشور شمش های طلا و نقره که متعلق به ۲۵۰۰ تا ۱۲۰۰ پ.م. است

کشف گردیده که علاماتی بر روی آنها مشاهده می شود

که حاکی از اولین قدم انسان جهت ابداع سکه می باشد.

در مورد پیدایش سکه روایات تاریخی مختلف است.

به گفته هردودت مورخ یونانی اولین انسانهایی که به ضرب سکه اقدام نمودند لیدیها بودند.

با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی و شهرت این قوم بخصوص وجود ذرات طلا

در شنهای رود پاکتول Puctole که از سارد پایتخت لیدی عبور می کرد.

مردم این سرزمین را متوجه تجارت و بخصوص ساختن سکه انداخت

و بدین ترتیب وضع جدیدی در ادوار اقتصادی و تجارتی آن روزگار ابداع گردید.

سکه شناسی

قدیمیترین سکه های لیدی بشکل قطعه پهن نامنظمی است

از مخلوط نقره و طلا( آلکتروم) که در روی آن شیارهایی موازی و پشت سکه چند فرورفتگی حک شده است و گاهی در بعضی از این

فرورفتگی ها نقش حیوانی شبیه روباه به چشم می خورد زیرا روباه در لیدی مورد پرستش اهالی بوده است.

سکه شناسی در دوره کروزوس شاه لیدی سکه هایی معروف به کروزئید بوجود آمد که میتوان آنرا نخستین سکه حقیقی جهان دانست.

کروزوئید (كروزسی) پادشاه لیدی دو نوع سكه طلا و یك نوع سكة نقره رواج داد .

نوع اول طلای خالص : استاتر ۱۷/۸ گرم ـ نیم استاتر ۰۸/۴ گرم ـ استاتر ۷۲/۲ گرم ـ استاتر ۳۶/۱ گرم ـ ۶۸/۰ گرم ـ

سكه های نقره : استاتر ۸۹/۱۰ گرم ـ نیم استاتر : ۴۴/۵ گرم ـ

استاتر ( ترتیه ) : ۶۳/۳ گرم ـ

استاتر ( هكته ) : ۸۱/۱ گرم ـ

استاتر ( همی هكته ) : ۹۰/۰ گرم .

بدین ترتیب یك استاتر نقره ده گرم و هشتاد و نه صدم گرم وزن داشت و ده سكه نقره به وزن ۹۰/۱۰۸ گرم

با یك استاتر طلا به وزن ۱۷/۸ گرم مبادله می شد .

در روی سکه نقش شیر و گاو در حال حمله به یکدیگر و در پشت سکه چند مربع فرو رفته می باشد.

 

نخستین سکه جهان از جنس آلکتروم (طلا و نقره) در کشور لیدی ضرب شد

گنج باستان

پس از سکه های لیدی در اژین Egine که یکی از جزایر یونانی کنار دریای اژه است و مکتب حجاری آن نیز معروف است

سکه های بسیار زیبایی با نقش لاک پشت دریایی که مظهر آرتمیس Artemis الهه اندیشه در یونان بوده است ،

در ضرابخانه ای که در این شهر دایر گردیده بود ضرب می شد.

گنج باستان ,سپس در شهرهای مختلف ساحلی کنار دریای اژه مثل میله Milet و افز Ephose سکه هایی ضرب شده بود

که بر روی آنها نقش حیواناتی مثل شیر، گاو، گوزن و خوک دریایی که هر کدام علامت شهر یا مظهر خدایان محلی هستند

و از نظر هنری در حد بسیار بآلایی قرار دارند ، نمونه های بسیار با ارزش از آنها که از تخت جمشید بدست آمده است

در این مجموعه وجود دارد.

سکه شناسی

در روی سکه های شهرهای ممالک یونانی و آسیای صغیر که در تصرف ایران بودند اغلب نقش خدایان افسانه ای بود.

نمونه خلاصه سکه شناسی این نقوش متنوع کمک بزرگی به روشن شدن مذاهب دنیاى قدیم کرده است .

مثلاً در روى سکه هاى اژین نقش لاک پشت که مظهر آرتمیس دختر ژوپیتر است

و بر روى سکه هاى آتن در یک طرف تصویر آتنا آلهه یونانی اندیشه ،

دختر زئوس و در طرف دیگر نقش جغد که مظهر اوست می باشد.

گنج باستان در سکه هاى ایونى بیشتر تأثیر خدایان مشرق زمین به چشم مى خورد

و اغلب بر روى سکه ها نقوش حیوانات بالدار مثل ابوالهول (که معرف مذهب مصرى است )

و گاومیش بالدار و بر روى سکه هاى شهرهاى فینیقیه نقش رب النوع داگون که صورت انسان و بدن ماهی دارد

و یا ملکار یکی دیگر از خدایان، دیده میشود.گنج باستان بر روى سکه هاى صور نقش ماهی

بر روى امواج آب دریا و نقش خداى فینیقى (ملکار) بر پشت سکه نقش بسته است.

 

نقش لاک پشت که مظهر آرتميس دختر ژوپيتر است از نخستین سکه های یونان میباشد که در شهر اژین ضرب شده است:کتاب سکه شناسی

 

تصوير آتنا آلهه يوناني که روی سکه های آن زمان ضرب میشده

سکه شناسی

در سال ۵۴۶ پ.م کوروش بنیانگذار هخامنشی کشور لیدی را تسخیر نمود و اکثر مناطق یونانى نشین را زیر سلطة خود در آورد ،

بجز کشور لیدى به نواحى تصرف شده که در آنها ضرب سکه رایج بود اجازه داد که مثل قبل به ضرب سکه هاى محلى ادامه دهند

و تنها ضرب سکه هاى کروزوئید (كروزسی) را متوقف نمود. کوروش هخامنشی ( ۵۵۰-۵۳۰ پ.م ) با اینکه متوجه لزوم سکه و تأسیس ضرابخانه شده بود

ولى مرگ به او این فرصت را نداد. لذا داریوش هخامنشی (۵۲۲-۴۸۶ پ .م ) اولین کسی بود

که در ایران بضرب سکه اقدام نمود. وى سکه هاى طلا و نقره بنام هاى (دریک Daric و شکل یا سیگلوی Siglos)

به ترتیب به وزن ۴۱/۸ گرم و ۶/۵ گرم ضرب نمود. بر روى سکه تصویر شاه هخامنشی

به شکل کماندار پارسی دیده می شود که به علامت نیایش خداى بزرگ اهورمزدا ،

زانوزده و کمانى را در حال کشیدن زه و در دست دیگر نیزه اى دارد.

در پشت سکه نیز چند فرورفتگی مشاهده می شود .

سکه شناسی

تعریف سکه شناسی همچنین

سکه اى از داریوش سوم بدست آمده است که بجاى نیزه خنجرى را بدست گرفته است .

سکه هاى نخستین هخامنشی بنام سکه هاى شاهی معروف بوده است.

قدرت مالى هخامنشیان بسیار زیاد بوده بطوریکه مزد هر سرباز خارجی که براى ارتش ایران کار میکرده است

یک سکه طلا (دریک ) در ماه بوده است.

در سراسر ایران هخامنشی ضرابخانه هاى سلطتنى بنابر آنچه که احتیاج بود سکه ضرب می کردند

سکه شناسی

ولى در مواقع لزوم بروز جنگ فرمانروایان یا ساتراپ هاى محلى که اطراف پادشاه

مامور تشکیل و تدارک سازوبرگ و جنگ افزار بودند سهم بیشتری براى ضرب سکه

از خزانه سلطتنی دریافت می کردند از ساتراپ هاى هخامنشی که در تاریخ ایران نام آنها برده شده است .

مانند داتام- پاره و فرناباد که مدتها فرمانروایى کیلیکیه و سوریه و بابل را داشتند

سکه هاى با ارزشى در مجموعه موزه ملى موجود می باشدکتاب زرین

 

سکه سیمین سیگلوی از نخستین سکه های ضرب شده در ایران بوده است که در زمان داریوش بزرگ و سایر پادشاهان هخامنشی رواج داشته است:کتاب سکه شناسی

 

سکه زرین دریک از نخستین سکه های ضرب شده درایران بوده است که در زمان داریوش بزرگ و سایر پادشاهان هخامنشی رواج داشته است

سکه شناسی

از انواع دیگر سکه هاى هخامنشی سکه هاى پادشاهان و ساتراپ های تابع مانند شاهان قبرس و فینیقیه و امرای کاری ،

لیسى، آراد می باشند که مدتها زیر نظر دولت هخامنشی در آمدند و استقلال داخلی پیدا کرده و سکه ضرب نمودند.

از سکه هاى بسیار جالب سکه هاى صیدا را میتوان نام برد. در یک طرف این سکه نقره نقش کشتی جنگی و در طرف دیگر نقش

اردشیر سوم هخامنشی را سوار بر گردونه اى بسیار زیبا میبینیم (۳۵۸-۳۲۶ پ.م ).

بر سکه نقره دیگرى نقش اردشیر دوم کمان بدست ایستاده و در پشت سکه نقش کشتى جنگی با بادبان نقر شده است

(۷۴۴-۳۵۸ پ.م )که با مشاهده این سکه میتوان به تاریخ دریانوردی ایران در دوره هخامنشی و وضع کشتی هاى جنگی و اهمیت آنها پی برد.

 

 

سکه صیدا ضرب شده در زمان اردشیر سوم هخامنشی,سکه های قدیمی

گنج باستان

گنج باستان سکه های اسکندر به واسطه تنوع نقش و زیبایی بسیار جالب است .

سکه شناسی برخی از آنها را که بی شک هنرمندی توانا و زبردست تهیه کرده است، جزو شاهکار هاى هنرى میباشد.

درباره سکه هاى اسکندر و تصاویر وى بر روى آنها نظریات مختلفی وجود دارد.

عده اى نقش این سکه را تصویر خود اسکندر می دانند که به صورت یکی از خدایان جلوه گر شده است

و بعضى دیگر آنرا تصویر خیالى یکی از خدایان میدانند ، زیرا تصاویر اسکندر بر روى سکه ها یکسان نیست ، ولى آنچه بیشتر مورد نظر است

اینست که سکه هاى اولیه بخصوص سکه هاى طلا که داراى نقش کلاه خود است

و در یونان و مقدونیه ضرب شده مربوط به خود اسکندر و از نظر هنری بسیار جالب است و تصویر حقیقی او بوده است.

سکه شناسی گنج باستان

تصویر سکه هاى اسکندر اکثرا بدین ترتیب است که نقش نیم تنه او بشکل هرکول ،

مظهر قدرت و توانایى و یکی از قهرمانان افسانه هاى قدیم یونان می باشد که کلاهى از پوست شیر بسرکشیده و در پشت

سکه خداى بزرگ یونان (زئوس) بر روى تخت نشسته و عصای قدرت را بدست گرفته

و نام اسکندر بخط یونانى کنار آن نوشته شده است.

در حفاری سال هاى ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲ هیئت مشترک ایران و انگلیس در پاسارگاد ،

تعدادى از سکه هاى اسکندرو سلوکوس اول بدست آمده است

که ازنظرنقش بسیار جالب است این سکه ها ضرب

شهرهاى شوش، بابل، اکباتان کاپادوکیه و آرارات در مجموعه موزه ملى ایران باستان موجود است.

 

روی سکه تصویر اسکندر مقدونی و پشت سکه تصویر خداى بزرگ يونان (زئوس):کتاب سکه شناسی,سکه های قدیمی

سکه شناسی

از سکه هاى شاهان باختر (۲۵۰ پ.م ) که بر ایالات شرقی حکومت میکردند نمونه هاى جالبی وجود دارد که هر یک نشان دهنده

وضع اجتماعی ، اقتصادی ، تاریخ ، هنر و فرهنگ آن سرزمین است .نمونه سکه شناسی سکه هاى اشکانی مدارک

با ارزشی میباشند که نه تنها وضع اقتصادی آن دوره را معرفی میکند

بلکه تاریخ ۵۰۰ سال شاهنشاهی بزرگ ایران را از جهات مختلف بررسی میکند.

در دوره اشکانیان داد و ستد بوسیله سکه هاى نقره ، مس و برنز انجام می پذیرفت

و سکه طلا تا بحال از آنها دیده نشده است . شاهان اشکانی به آرایش مو و ریش توجه خاصی داشتند

و از روى نقوش سکه ها میتوان به طرز آرایش آنها پی برد ، برگردن تمام آنها گردنبند مروارید از یک تا ۴ ردیف آویخته شده است .

پادشاهانی که دوران سلطنت آنها طولانی بوده است

به خوبی تغییراتی که براثرگذشت زمان در چهره آنها پدیدار شده است

سکه شناسی

را میتوان مشاهده نمود. بر روى سکه ها تصویر نیم من یا تمام رخ شاه به طرز دقیقی حکى شده است

و بر پشت سکه ها معمولا نقش ارشک موسس این سلسله نشسته بر روى سکویى قرار دارد

که کمان بدست گرفته است و این بپاس احترامی است که آنها نسبت به موسس خاندان خود ابراز میداشته اند.

بر پشت سکه هاى درهمی ، شاه بر تخت نشسته و فرشته بالداری حلقه سلطنت را به او میدهد

اوایل نوشته روى سکه ها به خط یونانى و شهرت شاهان را دربردارد

ولی از زمان سلطنت بلاش اول (۵۱-۷۸ م) (خط آرامی) و پهلوی اشکانی بر روى سکه ها بکار می رفت .

گنج باستان سکه شناسی

گنج باستان  انواع تاج هاى این دوره ، بعضى بسیار ساده و بعضى مثل تاج ملکه

مورا همسر فرهاد چهارم بسیار مجلل و جواهر نشان بوده است .

در سکه هاى پارتی علامات اختصاری که معرف ضرابخانه شهر است

در پشت سکه قرار دارد.انچه که باید درباره سکه شناسی بدانید, چنانچه از روى سکه ها بر می آید

شهرهایى که داراى ضرابخانه بوده اند شامل: نیسا ، دارا (در ناحیه دره گز کنونی)،

صد دروازه (نزد یک دامغان ) تمبراکس (ساری) ، سیرینک (نزدیک ساری)،

هگمتانه (همدان)، شوش سلوکیه، رکا(رى)، مرو، تیسفون ، هرات ، کنگاور، نهاوند و غیره می باشند.

در دوره سلوکى منطقه الیمایى که سکه هاى آن دارای اهمیت بسیاری است.

سکه شناسی

ناحیه خوزستان ، ایلام قدیم ، دزفول و شوش را شامل می شد

که بوسیله فرمانروایان محلى اداره میشد و از دوره مهر داد اشکانی (۱۷۱-۱۲۸پ.م )

که این نواحی را به تصرف خود در آورد به فرمانروایان محلی و شاهزادگان که از طرف شاه منصوب می شدند

اجازه ضرب سکه داده شد. قدیمیترین سکه این دوره حدود (۱۰۰ پ.م. ) و مربوط به کامناسکریس دوم است .گنج باستان

خر سن یا خارا کس در کنار رود دجله و فرات و شمال شرقی منطقه الیمایى واقع بوده است

در این محل ابتدا اسکندر مقدونی شهر اسکندریه دجله را بنا نمود که بعدها در دوره سلوکى ها انطاکیه نامیده شد

و سپس بنام خر سن یا خار کس درآمد. سکه هاى خر سن بسیار کمیاب هستند و قدیمیترین

آنها حدود اواسط قرن دوم میلادی میباشند و تأثیر وهنرپارت ها بر سکه هاى فرمانروایان خر سن دیده میشود.

 

نمونه ای از سکه دوران اشکانیان :سکه شناسی:گنج باستان