پاورپوینت جزوه مورفولوژی و تشریح گیاهی

پاورپوینت جزوه مورفولوژی و تشریح گیاهی

رشته : زیست شناسی

تعداد واحد درسی : ۲ واحد

مولف : فریده سید مظفری

انتشارات دانشگاه پیام نور

مجری : بخشی خانیکی

پاورپوینت جزوه مورفولوژی و تشریح گیاهی

نگرشی‌ بر گروههای‌ اصلی‌ گیاهان

گیاه‌شناسانی‌ مانند تاختاجان‌  ، کران‌ کویست‌  ، دالجرن‌  ، و ویتاکر(۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰) گیاهان‌ پریاخته‌ای‌ را بر اساس‌ تشکیل‌ سیستم‌ آوندی‌ در گیاهان‌ عالی‌ و عدم‌ وجود آن‌ در گیاهان‌ خشکی‌ ابتدایی‌ به‌ دو گروه‌ اصلی‌ : گیاهان‌ غیرآوندی‌ و گیاهان‌ آوندی‌ تقسیم‌ می‌کنند.

 

گیاهان‌ غیرآوندی‌

این‌ گیاهان‌ فاقد بافتهای‌ آوندی‌ تمایز یافته‌اند و به‌ عبارت‌ دیگر، یاخته‌های‌ تخصیص‌ یافته‌ای‌ جهت‌ انتقال‌ غذا، آب‌ و ترکیبات‌ کانی‌ ندارند.

 

بریوفیتها

بریوفیتها نخستین‌ گیاهان‌ خشکی‌ فتوتوتروف‌ هستند که‌ فاقد ریشه‌ و بافتهای‌ حقیقی‌ هادی‌ یا نگاهدارنده‌اند، در این‌ گیاهان‌، ریزوئیدها نقش‌ ریشه‌ را ایفا می‌کنند تکثیر آنها به‌ وسیله‌ هاگ‌ صورت‌ می‌گیرد. خزه‌ها آشناترین‌ بریوفیتها هستند که‌ ساقه‌ برگ‌ مانند کوتاه‌ دارند و در مکانهای‌ سایه‌دار و مرطوب‌ همانند کنار مرداب‌ها و چشمه‌ها و روی‌ تنه‌ درختان‌ و سنگها یا خاک‌ سایبان‌دار دیده‌ می‌شوند.

 

گیاهان‌ آوندی‌

گیاهان‌ آوندی‌ دارای‌ سیستم‌ هدایتی‌ برای‌ انتقال‌ آب‌ و فراورده‌های‌ فتوسنتزی‌ هستند. در گیاهان‌ آوندی‌ معمولاً اندامهایی‌ چون‌ ریشه‌، ساقه‌ و برگ‌ وجود دارند و معمولاً بافتهای‌ مستحکم‌ جهت‌ حفاظت‌ مکانیکی‌ در آنها دیده‌ می‌شوند. گیاهان‌ آوندی‌ به‌ علّت‌ این‌ ویژگیها قادر به‌ زیستن‌ در خشکی‌ هستند. بیشتر گیاهان‌ خشکی‌ که‌ به‌ گیاهان‌ آوندی‌ تعلق‌ دارند، از گیاهان‌ عالی‌ به‌ شمار می‌روند. اغلب‌ گیاهان‌ آوندی‌ فتواتوتروف‌اند. اما بعضی‌ از آنها گندروی‌   یا انگل‌   هستند.

 

تقسیم‌بندی‌ گیاهان‌ آوندی‌ به‌ صورت‌ زیر است:

-بریوفیتها

o-پسیلوفیتها

o-لیکوپودیوفیتها

o- اکوئیزتوفیتها

o-پلی‌پودیوفیتها

o-سیکادوفیتها

o-ژنکگوفیتها

o- کونیفروفیتها  ‌

o گنتوفیتها

o-ماگنولیوفیتها

 

 

نهانزادان‌ آوندی‌

o گیاهانی‌ واجد ریشه‌، ساقه‌ و برگ‌اند که‌ در اندامهای‌ آنها بافت‌ هادی‌، مانند چوب‌ و آبکش‌، دیده‌ می‌شود. نهانزادان‌ آوندی‌ شامل‌ چهارشاخه‌ پسیلوفیتها، لیکوپودیوفیتها (پنجه‌ گرگیان‌)، اکوئیزتوفیتها (دم‌ اسبیان‌) و پلی‌ پودیوفیتها (سرخسها) هستند.

oشاخه‌ پسیلوفیتها

o پسیلوفیتها ساده‌ترین‌ گیاهان‌ آوندی‌اند. فقط‌ دو نجس‌ از این‌ گیاهان‌ (پسیلوتوم‌   و تمسیپتریس‌  ) هنوز یافت‌ می‌شوند. پسیلوتوم‌ به‌ عنوان‌ گیاه‌ گلدانی‌ در گلخانه‌های‌ باغ‌ گیاه‌شناسی‌ فراوان‌ دیده‌ می‌شود این‌ گیاه‌ دارای‌ ساقه‌ ساده‌ دوشاخه‌ای‌ زواید کوچک‌ فلس‌ مانند بر روی‌ ساقه‌ و ریزوئید به‌ جای‌ ریشه‌ است‌.

 

شاخه‌ لیکوپودیوفیتها (پنجه‌ گرگیان‌)

o دوشاخه‌ پنجه‌ گرگیان‌ و دم‌ اسبیان‌ زمانی‌ به‌ صورت‌ درختهای‌ بزرگ‌ مهمترین‌ پوشش‌ گیاهی‌ زمین‌ را تشکیل‌ می‌دادند. شاخه‌ پنجه‌ گرگیان‌ شامل‌ پنج‌ جنس‌ است.‌ تشخیص‌ پنجه‌ گرگیان‌ از گروههای‌ دیگر گیاهان‌ آوندی‌ با توجه‌ به‌ ویژگیهای‌ زیر بسیار ساده‌ است‌: دارا بودن‌ اندام‌ تولید مثلی‌ مخروط‌ مانند، دستگاه‌ آوندی‌، برگهایی‌ که‌ فقط‌ یک‌ رگبرگ‌ دارند و اتصال‌ برگ‌ به‌ ساقه‌ بدون‌ ایجاد شکاف‌ در بافتهای‌ آوندی‌ ساقه‌.

 

شاخه‌ اکوئیزتوفیتها (دم‌ اسبیان‌)

o دم‌ اسب‌ که‌ تنها جنس‌ از شاخه‌ دم‌ اسبیان‌ است.‌ ساقه‌ای‌ توخالی‌ و بندبند دارد. پیرامون‌ بندهای‌ آن‌ برگهای‌ کوچک‌ فلس‌ مانند قرار دارند. هاگها یا یاخته‌های‌ جنسی‌ این‌ گیاه‌ درون‌ اندامهای‌ مخروطی‌ شکل‌ ویژه‌ای‌ واقع‌ در نوک‌ ساقه‌های‌ ایستاده‌ جای‌ دارند.

 

شاخه‌ پلی‌پودیوفیتها (سرخسها)

o سرخسها آخرین‌ شاخه‌ گیاهان‌ آوندی‌ بدون‌ دانه‌اند. سرخسهای‌ کنونی‌ عموماً گیاهانی‌ کوچک‌اند. برگهای‌ این‌ گیاهان‌ بریدگیهای‌ عمیق‌ دارند و از انتها باز می‌شوند. تولید مثل‌ آنها به‌ وسیل‌ هاگ‌ صورت‌ می‌گیرد. هاگها درون‌ هاگدان‌ جای‌ دارند. هاگدانها در بیشتر سرخسها به‌ صورت‌ گروههایی‌ به‌ نام‌ هاگینه‌ (سور  ) به‌ شکل‌ لکه‌هایی‌ مدور در سطح‌ زیرین‌ برگها گرد آمده‌اند اما در برخی‌ از انواع‌ آنها منفردند و یا در حاشیه‌ برگها تشکیل‌ می‌شوند.

 

بازدانگان‌

o بازدانگان‌ گیاهان‌ چوبی‌ و دانه‌ دارند که‌ در مناطق‌ معتدل‌، سرد و یا در کوهستانها می‌رویند. این‌ گیاهان‌ شامل‌ چهارشاخه‌: ژنکگوفیتها، سیکادوفیتها، پینوفیتها و گنتوفیتها هستند.

 

شاخه‌ ژنکگوفیتها

o ژنکگوفیتها و سیکادوفیتها دو شاخه‌ از اولین‌ گیاهان‌ دانه‌داری‌ هستند که‌ تاکنون‌ باقی‌ مانده‌اند. شاخه‌ ژنکگوفیتها تنها یک‌ گونه‌ دارد به‌ نام‌ ژنکگوبیلوبا که‌ درختی‌ بزرگ‌ است‌. این‌ گیاه‌ قرنهاست‌ که‌ در باغچه‌های‌ پیرامون‌ معابد چینی‌ کاشته‌ شده‌ و به‌ علت‌ زیبایی‌ خیره‌ کننده‌ به‌ کشورهای‌ غربی‌ نیز راه‌ یافته‌ است‌. ژنکگوبرگهایی‌ شبیه‌ به‌ بادبزن‌ دارد و رگبرگهای‌ زیادی‌ از دمبرگ‌ انشعاب‌ حاصل‌ می‌کنند

 

oشاخه‌ سیکادوفیتها

o این‌ شاخه‌ دارای‌ ۱۱ جنس‌ است‌ که‌ دو تای‌ آنها منقرض‌ شده‌اند. سیکادهای‌ امروزی‌ اندازه‌های‌ متفاوت‌ دارند. عده‌ای‌ کوچک‌ و برخی‌ به‌ بزرگی‌ نخل‌اند.

 

oشاخه‌ کونیفروفیتها (مخروطیان‌)

o مخروطیان‌ مهمترین‌ شاخه‌ بازدانگان‌اند. برگهای‌ سوزنی‌ یا فلسی‌ این‌ گیاهان‌ یک‌ تا دو رگبرگ‌ دارد. در حالی‌ که‌ برگهای‌ نهاندانگان‌ دارای‌ رگبرگهای‌ زیادند. همه‌ مخروطیان‌ دو نوع‌ هاگ‌ تولید می‌کنند که‌ روی‌ مخروطهای‌ نر و ماده‌ای‌ که‌ شکل‌ ظاهری‌ متفاوت‌ دارند پدید می‌آیند.

 

o شاخه‌ گنتوفیتها

o این‌ شاخه‌ حد واسط‌ بازدانگان‌ و نهاندانگان‌ است‌ زیرا بعضی‌ صفات‌ آنها به‌ بازدانگان‌ و برخی‌ دیگر به‌ نهاندانگان‌ شباهت‌ دارد.سه‌ راسته‌ ولویچیالها  ، گنتالها   و افدرالها   در این‌ شاخه‌ قرار دارند. گنتوفیستها عموماً ساقه‌های‌ چوبی‌ و برگهای‌ متقابل‌ دارند. در افدرالها برگها معمولاً تحلیل‌ رفته‌ است‌. گلها معمولاً یک‌ جنسی‌ و گاهی‌ نر ـ ماده‌اند.

 

نهاندانگان‌ ـ شاخه‌ ماگنولیوفیتها

o این‌ گیاهان‌ در اقلیمهای‌ گوناگون‌ وجود دارند و به‌ صورت‌ علفی‌، درختچه‌ و درخت‌ دیده‌ می‌شوند. ساختار ساقه‌ آنها بر حسب‌ محیط‌ زیست‌ متفاوت‌ است‌. دستگاه‌ زایشی‌ آنها به‌ صورت‌ گل‌ تکامل‌ یافته‌ است‌.

o ماگنولیوفیتها را به‌ دو رده‌ ماگنولیوپسیدا (دولپه‌ایها) و لیلیوپسیدا (تک‌ لپه‌ایها) تقسیم‌ می‌کنند.

 

یاخته‌ گیاهی‌

oیاخته‌ کوچکترین‌ واحد ساختاری‌ و کنشی‌ موجودات‌ زنده‌ و همانند یک‌ حجره‌، فضایی‌ است‌ که‌ به‌ وسیله‌ غشایی‌ احاطه‌ شده‌ است‌. همه‌ یاخته‌ها به‌ وسیله‌ غشای‌ سیتوپلاسمی‌ احاطه‌ شده‌اند که‌ متشکل‌ از یک‌ لایه‌ دو مولکولی‌ فسفولیپید است‌. همه‌ موادی‌ که‌ به‌ یاخته‌ داخل‌ و یا از آن‌ خارج‌ می‌شوند باید از این‌ غشا عبور کنند. یاخته‌های‌ گیاهی‌، علاوه‌ بر غشای‌ سیتوپلاسمی‌، ضمایم‌ دیگری‌ در خارج‌ آن‌ به‌ نامهای‌ تیغه‌ میانی‌ و دیواره‌ یاخته‌ای‌ دارند.

 

اجزاء یاخته‌ گیاهی‌

o یاخته‌های‌ گیاهی‌، در عین‌ تفاوتهای‌ ظاهری‌، از نظر شکل‌ و ساختار، ویژگیهای‌ مشترک‌ بسیار دارند.

 

به‌طور کلی‌ یاخته‌ها از خارج‌ به‌ داخل‌ شامل‌ اجزای‌ زیرند:

o 1ـ دیواره‌ یاخته‌ای‌ و غشای‌ سیتوپلاسمی‌

o 2ـ سیتوپلاسم‌ که‌ خود شامل‌ دو بخش‌ زمینه‌ (هیالوپلاسم‌) و اندامکهای‌ مختلف‌ مانند شبکه‌ آندوپلاسمی‌، میتوکندری ها، پلاستها، ریبوزومها، لیزوزومها، دستگاه‌ گلژی‌، سانتریولها، واکوئلها، میکروفیلامنتها (ریز رشته‌ها) و میکروتوبولها (ریز لوله‌ها).

o 3ـ هسته‌ که‌ واجد ترکیبات‌ ارثی‌ اصلی‌ یاخته‌ است‌.

 

دیواره‌ یاخته‌ای‌

o در پیرامون‌ اغلب‌ یاخته‌های‌ گیاهی‌ و بعضی‌ از یاخته‌های‌ جانوری‌ دیواره‌ای‌ به‌ نام‌ دیواره‌ یاخته‌ای‌ وجود دارد. دیواره‌ یاخته‌ای‌ در یاخته‌های‌ گیاهان‌ ساختار نسبتاً سخت‌ سلولزی‌ دارد و نوعی‌ اسکلت‌ بیرونی‌ را به‌ وجود می‌آورد که‌ به‌ این‌ یاخته‌ها شکل‌ هندسی‌ و نسبتاً ثابتی‌ می‌دهد. این‌ دیواره‌ که‌ دیواره‌ نخستین‌ نیز نامیده‌ می‌شود، به‌ وسیله‌ پروتوپلاسم‌ زنده‌ یاخته‌ ایجاد می‌گردد و وجود آن‌ اساسیترین‌ وجه‌ تمایز بین‌ گیاهان‌ و جانوران‌ است‌.. هریک‌ از دو یاخته‌ مجاور هم‌ دیواره‌ نخستین‌ را تولید می‌کند و بین‌ آن‌ دو، لایه‌ بین‌ یاخته‌ای‌ به‌ نام‌ تیغه‌ میانی‌ مشترک‌ بین‌ دو یاخته‌ وجود دارد.

 

ساختار شیمیایی‌ دیواره‌ یاخته‌ای‌

o مولکولهای‌ سلولز سازنده‌ اصلی‌ این‌ دیواره‌اند. سلولز و برخی‌ از اجزای‌ دیگر دیواره‌ از هیدراتهای‌ کربن‌ تشکیل‌ یافته‌اند، یعنی‌ ترکیباتی‌ متشکل‌ از کربن‌ و هیدروژن‌ و اکسیژن‌، که‌ مانند آب‌، تعداد اتمهای‌ هیدروژن‌ در آنها دوبرابر اکسیژن‌ است‌.

oعلاوه‌ بر سلولز، ترکیبات‌ دیگری‌ مانند پکتین‌، همی‌ سلولز   و لیگنین‌   نیز در دیواره‌ یاخته‌ای‌ وجود دارند. برخی‌ دیواره‌ها، علاوه‌ بر مواد نامبرده‌، واجد مواد چربی‌ نظیر سوبرین‌   و مومهاست.‌

oتبادل‌ مواد از خلال‌ دیواره‌ یاخته‌ای‌

o دیواره‌ یاخته‌ گیاهی‌ سطح‌ ممتدی‌ نیست‌ بلکه‌ منافذی‌ با اندازه‌های‌ متفاوت‌، آن‌ را سوراخ‌ می‌کنند. در محل‌ این‌ منافذ سیتوپلاسم‌ دو یاخته‌ مجاور مستقیماً با یکدیگر در ارتباط‌اند. این‌ ارتباط‌ در اثر رشته‌های‌ لوله‌ای‌ سیتوپلاسمی‌ بسیار نازک‌ به‌ نام‌ پلاسمودسم‌ها   برقرارمی‌شود. به‌ علت‌ وجود این‌ منافذ در دیواره‌های‌ سلولزی‌، انتشار و مبادله‌ مواد بین‌ یاخته‌ها در بافتهای‌ گیاهی‌ با سرعت‌ و سهولت‌ صورت‌ می‌گیرد.

 

oساختار منفذ

o بخشهای‌ خاصی‌ از دیواره‌ یاخته‌ حتی‌ بعد از تشکیل‌ دیواره‌ پسین‌ نازک‌ باقی‌ می‌مانند، یعنی‌ فقط‌ از مواد دیواره‌ نخستین‌ تشکیل‌ می‌شوند. این‌ نواحی‌ را که‌ به‌ شکلهای‌ مختلف‌ دیده‌ می‌شوند منفذ   گویند. منفذ معمولاً به‌ ناحیه‌ای‌ گفته‌ می‌شود که‌ تبادلات‌ مواد بین‌ دو یاخته‌ از آن‌ طریق‌ انجام‌ گیرد. تراکم‌ رشته‌های‌ سیتوپلاسمی‌ به‌ نام‌ پلاسمودسمها در محل‌ این‌ منافذ دلیل‌ دیگری‌ بر ارتباط‌ یاخته‌ها از طریق‌ منافذ است‌. به‌طور کلی‌ هر منفذ مکمل‌ خود را در دیواره‌ یاخته‌ مجاور در مقابل‌ خود دارد .

 

oتغییرات‌ شیمیایی‌ دیواره‌ یاخته‌ (تغییرات‌ پسین‌)

o دیواره‌ نخستین‌ در یاخته‌های‌ جوان‌ از پکتوسلولز تشکیل‌ شده‌ است‌. در بعضی‌ گیاهان‌ حالت‌ سلولزی‌ تا آخر عمر یاخته‌ باقی‌ می‌ماند، ولی‌ در اکثر گیاهان‌ غشای‌ سلولزی‌ به‌ علت‌ نیاز یاخته‌ دچار تغییرات‌ ویژه‌ای‌ می‌گردد و این‌ تغییرات‌ پس‌ از پیدایش‌ ویژگیهای‌ بافتی‌ ظاهر می‌شود. بعضی‌ از این‌ تغییرات‌ بر اساس‌ دگرگونی‌ شیمیایی‌ ترکیبات‌ ابتدایی‌ انجام‌ می‌گیرند (تشکیل‌ صمغها، لعابها).

 

oتغییرات‌ شیمیایی‌ دیواره‌ یاخته‌ دو منظور صورت‌ می‌پذیرند:

o 1ـ سخت‌ شدن‌ دیواره‌ به‌ منظور استحکام‌ بخشیدن‌ به‌ یاخته‌.

o 2ـ کاهش‌ تراوایی‌.

 

oچوبی‌ شدن‌ دیواره‌ یاخته‌ 

oاین‌ عمل‌ سبب‌ استحکام‌ یاخته‌ می‌شود. ممکن‌ است‌ در این‌ روند همه‌ دیواره‌ یاخته‌ چوبی‌ شود، مانند اسکلرانشیم‌  ، و یا اینکه‌ قسمتی‌ از آن‌ چوبی‌ گردد، بدین‌ سان‌ که‌ مواد چوبی‌ از داخل‌ بر روی‌ دیواره‌ نخستین‌ رسوب‌ می‌کنند، مانند آوندهای‌ چوبی‌. به‌ هرحال‌ چوبی‌ شدن‌ از تیغه‌ میانی‌ آغاز می‌شود و به‌ غشای‌ پسین‌ می‌رسد. این‌ عمل‌ در تیغه‌ میانی‌ و دیواره‌ نخستین‌ شدیدتر صورت‌ می‌گیرد، مانند عناصر پارانشیم‌ چوبی‌ .

 

کانی‌ شدن‌ دیواره‌ یاخته‌   

oاین‌ عمل‌ سبب‌ استحکام‌ یاخته‌ و کاهش‌ میزان‌ نفوذ آن‌ می‌گردد در این‌ روند نمکهای‌ مختلفی‌ چون‌ نمکهای‌ کلسیم‌ و سیلیس‌ در سطح‌ درونی‌ غشا به‌ صورت‌ بلور رسوب‌ می‌کنند.

آهکی‌ شدن‌  دیواره‌ یاخته‌

o  آهک‌ یا کربنات‌ کلسیم‌ معمولاً در دیواره‌ یاخته‌های‌ بشره‌ یا بخش‌ زیر بشره‌ (هیپودرم‌) رسوب‌ می‌کند. این‌ عمل‌ بیشتر در نهاندانگان‌ مانند تیره‌ کدو و گاوزبان‌ دیده‌ می‌شود. رسوب‌ کربنات‌ کلسیم‌ در جلبک‌ قرمزی‌ به‌ نام‌ لیتوتامنیون‌   به‌ حدی‌ زیاد است‌ که‌ جلبک‌ را به‌ شکل‌ سنگ‌ درمی‌آورد و به‌ همین‌ علت‌ ریسه‌های‌ جلبک‌ مزبور شکننده‌اند. یاخته‌ای‌ که‌ آهکی‌ می‌شود اصطلاحاً لیتوسیست‌   و رسوب‌ داخل‌ آن‌ را سیستولیت‌   گویند. یاخته‌های‌ محتوی‌ سیستولیت‌ معمولاً از سایر یاخته‌های‌ بشره‌ درشت‌ ترند.

سیلیسی‌ شدن‌  دیواره‌ یاخته‌

o  آهک‌ یا کربنات‌ کلسیم‌ معمولاً در دیواره‌ یاخته‌های‌ بشره‌ یا بخش‌ زیر بشره‌ (هیپودرم‌) رسوب‌ می‌کند. این‌ عمل‌ بیشتر در نهاندانگان‌ مانند تیره‌ کدو و گاوزبان‌ دیده‌ می‌شود. رسوب‌ کربنات‌ کلسیم‌ در جلبک‌ قرمزی‌ به‌ نام‌ لیتوتامنیون‌   به‌ حدی‌ زیاد است‌ که‌ جلبک‌ را به‌ شکل‌ سنگ‌ درمی‌آورد و به‌ همین‌ علت‌ ریسه‌های‌ جلبک‌ مزبور شکننده‌اند. یاخته‌ای‌ که‌ آهکی‌ می‌شود اصطلاحاً لیتوسیست‌   و رسوب‌ داخل‌ آن‌ را سیستولیت‌   گویند. یاخته‌های‌ محتوی‌ سیستولیت‌ معمولاً از سایر یاخته‌های‌ بشره‌ درشت‌ ترند.

کاهش‌ تراوایی‌ دیواره‌ یاخته‌

o کاهش‌ تراوایی‌ یا ناتراوا شدن‌ به‌ کمک‌ کوتین‌، سوبرین‌ و یا مومها انجام‌ می‌گیرد.

oالف‌) کوتینی‌ شدن‌  ـ این‌ پدیداغلب‌درغشای‌بیرونی‌یاخته‌های‌بشره‌ای‌ برگ‌ وساقه‌صورت‌ می‌گیرد. نتیجه‌ این‌ عمل‌ کاهش‌ تراوایی‌ و افزایش‌ مقاومت‌ یاخته‌ در برابر عوامل‌ بیرونی‌ است‌.

oب‌) مومی‌ شدن‌   ـ ذرات‌ موم‌ در سطح‌ بیرونی‌ بشره‌ برگ‌ و ساقه‌و حتی‌ میوه‌ برخی‌ از گیاهان‌ و دانه‌های‌ گرده‌ آنها، روی‌ پوستک‌ قرار می‌گیرد. موم‌ کدر است‌ لذا رنگ‌ اندامهای‌ هوایی‌ را کمی‌ مات‌ می‌کند.

oج‌) چوب‌ پنبه‌ای‌ شدن‌   ـ در این‌ فرایند مواد چوب‌ پنبه‌ای‌ در قسمت‌ داخلی‌ غشای‌ نخستین‌ یاخته‌های‌ بشره‌ای‌ رسوب‌ می‌کند و به‌ طرف‌ غشای‌ پسین‌ پیش‌ می‌رود و به‌تدریج‌ جانشین‌ این‌ غشا می‌گردد. با افزایش‌ ضخامت‌ چوب‌ پنبه‌، تراوایی‌ یاخته‌ کاهش‌ می‌یابد .

تغییرات‌ تیغه‌ میانی‌ دیواره‌ یاخته‌

oاین‌ تیغه‌ از ترکیبات‌ پکتیکی‌ تشکیل‌ شده‌ که‌ در آب‌ غیرمحلول‌اند و تحت‌ تأثیر آنزیمها به‌ صورت‌ محلول‌ درمی‌آیند. این‌ محلول‌ رطوبت‌ را شدیداً جذب‌ کرده‌ حالت‌ لعابی‌ یا ژله‌ای‌ پیدا می‌کند که‌ به‌ دو صورت‌ دیده‌ می‌شود:

oـ موسیلاژها:  لعابهایی‌ هستند که‌ هم‌ می‌توانند در داخل‌ یاخته‌ نفوذ کنند و هم‌ بین‌ یاخته‌ها قرار گیرند.

o ـ صمغها:  اگر فراورده‌های‌ ترکیبات‌ پکتیکی‌ بیش‌ از حد معمول‌ باشند در درون‌ بافتها ذخیره‌ می‌شوند و در اثر افزایش‌ تراکم‌ آنها تعداد نسبتاً زیادی‌ از یاخته‌ها تخریب‌ شده‌ و جای‌ آنها به‌ صورت‌ حفره‌های‌ پر از ماده‌ ژله‌ای‌ درمی‌آید که‌ پس‌ از خارج‌ شدن‌ از گیاه‌ خشک‌ و سخت‌ می‌شوند و به‌ صورت‌ صمغ‌ درمی‌آیند (مانند صمغ‌ عربی‌).

غشای‌ سیتوپلاسمی‌

o در سطح‌ خارجی‌ اغلب‌ یاخته‌های‌ جانوری‌ و در درون‌ دیواره‌ سلولزی‌ اکثر یاخته‌های‌ گیاهی‌ غشایی‌ به‌ ضخامت‌ ۷۵ آنگستروم‌   وجود دارد که‌ از یک‌ طرف‌ با خارج‌ و از طرف‌ دیگر با محتویات‌ درون‌ یاخته‌ در ارتباط‌ دائمی‌ است‌، این‌ غشا از یک‌ لایه‌ «دومولکولی‌ فسفولیپید» تشکیل‌ شده‌ است‌ همه‌ موادی‌ که‌ به‌ یاخته‌ داخل‌ یا از آن‌ خارج‌ می‌شوند باید از این‌ غشا عبور کنند. پروتئینهای‌ مختلفی‌ که‌ در میان‌ لایه‌های‌ فسفولیپیدی‌ وجود دارند برای‌ عبور مولکولهای‌ ویژه‌ نقش‌ حامل‌ را ایفا می‌کنند.

سیتوپلاسم‌

o سیتوپلاسم‌ شامل‌ تشکیلات‌ یاخته‌ای‌ است‌ که‌ داخل‌ غشای‌ سیتوپلاسمی‌ (پلاسمایی‌) و خارج‌ هسته‌ قرار دارد. سیتوپلاسم‌ ساختاری‌ نیمه‌ شفاف‌، بی‌شکل‌ و تقریباً یکنواخت‌ دارد. خاصیت‌ انکسار آن‌ کمی‌ بیش‌ از آب‌ است‌. سیتوپلاسم‌، پس‌ از مرگ‌، با رنگهای‌ اسیدی‌ انیلین‌ رنگ‌ می‌گیرد، یعنی‌ اسیدوفیل‌ است‌ (به‌ استثنای‌ بعضی‌ نواحی‌ بسیار غنی‌ از ریبوزومها که‌ بازوفیل‌اند)، برعکس‌ سیتوپلاسم‌ زنده‌ تقریباً خنثی‌ است‌. زمینه‌ سیتوپلاسم‌ یا به‌ عبارت‌ بهتر، اساسیترین‌ قسمت‌ محیط‌ واقعی‌ داخل‌ یاخته‌ را هیالوپلاسم‌   گویند، زیرا اکثر اعمال‌ بیوسنتزی‌ یاخته‌ در همین‌ زمینه‌ صورت‌ می‌گیرد.

 

اندامکها سیتوپلاسمی

o اندامکها عبارت‌اند از: هسته‌، میتوکندریها، شبکه‌ آندوپلاسمی‌، دیکتیوزومها ریز لوله‌ها و ریز رشته‌ها، لیزوزومها و اکوئلها و پلاستها. ذرات‌ دیگری‌ نیز در سیتوپلاسم‌ دیده‌ می‌شوند که‌ از اندامکها کوچکترند. این‌ ذرات‌ را ریبوزوم‌ می‌نامند. گرچه‌ ریبوزومها، به‌ علت‌ نداشتن‌ غشاء، اندامک‌ به‌ شمار نمی‌آیند، ولی‌ به‌ دلیل‌ اهمیت‌ ویژه‌ای‌ که‌ در سوخت‌ و ساز یاخته‌ دارند در قسمت‌ اندامکها مورد بحث‌ قرار خواهند گرفت‌.

oسیتوپلاسم‌ در تبادلات‌ یاخته‌ با محیط‌ و همچنین‌ مراحل‌ مختلف‌ سوخت‌ و ساز نقشی‌ اساسی‌ دارد

 

ریبوزومها

o ریبوزومها   ذرات‌ کروی‌ کوچکی‌ هستند که‌ به‌ صورت‌ آزاد یا روی‌ شبکه‌های‌ آندوپلاسمی‌ درون‌ سیتوپلاسم‌ دیده‌ می‌شوند. قطر این‌ ذرات‌ در حدود ۱۷۰ تا ۲۰۰ آنگستروم‌ است‌.

oدر ساختار شیمیایی‌ ریبوزومها ۶۵ تا ۹۰ درصد اسید نوکلئیک‌ از نوع‌ اسید ریبونوکلئیک‌ (RNA)  و ۱۰ تا ۳۵ درصد پروتئین‌ وجود دارد.  نقش‌ اصلی‌ ریبوزومها شرکت‌ در ساختن‌ پروتئینهاست‌، بدین‌ معنی‌ که‌ ریبوزومها جایگاه‌ ساختن‌ پروتئینها هستند.

 

oشبکه‌ آندوپلاسمی‌

o این‌ شبکه‌ که‌ شکل‌ لوله‌های‌ توخالی‌ دارد در برش‌ به‌ صورت‌ مجاری‌ ظریف‌ غشایی‌ توخالی‌ با شاخه‌های‌ فراوان‌ و مرتبط‌ به‌ یکدیگر و یا به‌ شکل‌ مخازن‌ پهن‌ کم‌ و بیش‌ متراکم‌ در تمام‌ سیتوپلاسم‌ پراکنده‌اند.این‌ مجاری‌ متشکل‌ از دو غشا و فضای‌ واقع‌ در بین‌ آنهاست‌. شبکه‌ آندوپلاسمی‌ به‌ دو صورت‌ در ساختار یاخته‌ وجود دارد. شبکه‌ آندوپلاسمی‌ دانه‌دار یا ناصاف‌ و شبکه‌ آندوپلاسمی‌ بدون‌ دانه‌ یا صاف‌.

o نقش‌ شبکه‌ آندوپلاسمی‌ ذخیره‌ و هدایت‌ بعضی‌ مواد در درون‌ یاخته‌ است‌. پروتئینها در جدا ریبوزومهای‌ واقع‌ بر روی‌ این‌ مجاری‌ ساخته‌ شده‌، سپس‌ وارد آنها می‌شوند. بعلاوه‌ مواد دیگری‌ مانند گلوسیدها در این‌ مجاری‌ وجود دارند.

 

o دیکتیوزومها

o دیکتیوزومها سیستمهای‌ غشایی‌ ویژه‌ای‌ هستند که‌ از روی‌ هم‌ قرار گرفتن‌ ۵ تا ۱۵ کیسه‌ گرد و تخت‌ با وزیکولهایی‌ در لبه‌ آنها تشکیل‌ شده‌اند. هرکیسه‌ را سیسترنا گویند. هر دیکتیوزوم‌ حدود ۲ میکرون‌ قطر و ۵ / ۰ میکرون‌ عرض‌ دارد. یاخته‌های‌ ترشحی‌، دیکتیوزوم‌ گسترده‌تری‌ دارند. مجموعه‌ دیکتیوزومها را دستگاه‌ گلژی‌ می‌نامند. این‌ نامگذاری‌ به‌ افتخار گلژی‌، دانشمند ایتالیایی‌، صورت‌ گرفته‌ است‌ که‌ در سال‌ ۱۸۹۸ برای‌ نخستین‌ بار وجود آنها را در یاخته‌های‌ عصبی‌ گزارش‌ کرده‌ است‌.

 

o میکروبادیها

o میکروبادیها ذرات‌ کروی‌ کوچکی‌ هستند که‌ در اطراف‌ آنها دیواره‌ یک‌ غشایی‌ وجود دارد. اندازه‌ آنها در یاخته‌های‌ مختلف‌ گیاهی‌ متفاوت‌ است‌. میکروبادیها گاهی‌ به‌ اندازه‌ میتوکندریها دیده‌ می‌شوند ولی‌ با این‌ حال‌ تشخیص‌ آنها از یکدیگر بسیار آسان‌ است‌، زیرا میکروبادیها فاقد دیواره‌ دوغشایی‌ هستند.

oمیکروبادیها شامل‌ پراکسی‌زوم‌ها   (حامل‌ آنزیمهای‌ اکسیدکننده‌) و گلی‌اکسی‌ زوم‌ها  (حامل‌ آنزیمهای‌ تبدیل‌ کننده‌ چربی‌ به‌ قند است‌) هستند.